این مطالعه به منظور مقایسه تأثیر پری‌بیوتیک اولئوبیوتیک و پروبیوتیک باکتوسل بر عملکرد و سیستم ایمنی جوجه­های­گوشتی 360 قطعه جوجه یک روزه از سویه راس 308 در قالب یک طرح کاملاً تصادفی و به صورت فاکتوریل (3×3 ) شامل 9 تیمار، 4 تكرار و 10 پرنده در هر تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل تیمار اول: شاهد، تیمار دوم: 150 میلی­گرم در کیلوگرم الئوبیوتیک، تیمار سوم: 300 میلی­گرم در کیلوگرم الئوبیوتیک، تیمار چهارم: 150 میلی­گرم در کیلوگرم باکتوسل، تیمار پنجم: 300 میلی­گرم در کیلوگرم باکتوسل، تیمار ششم: 150 میلی­گرم در کیلوگرم اولئوبیوتیک + 300 میلی­گرم در کیلوگرم باکتوسل، تیمار هفتم: 300 میلی­گرم در کیلوگرم اولئوبیوتیک + 150 میلی­گرم در کیلوگرم باکتوسل، تیمار هشتم: 150 میلی­گرم در کیلوگرم اولئوبیوتیک + 150 میلی­گرم در کیلوگرم باکتوسل، تیمار نهم: 300 میلی­گرم در کیلوگرم اولئوبیوتیک + 300 میلی­گرم در کیلوگرم باکتوسل در جیره مصرفی جوجه­های گوشتی بود. تجزیه و تحلیل داده ­ها با بهره گرفتن از نرم افزار SAS و آنالیز واریانس داده­ها با بهره گرفتن از رویه ANOVA و مقایسه میانگین­ها با بهره گرفتن از آزمون دانکن و در سطح 05/0 انجام شد. نتایج نشان داد که مصرف خوراک، افزایش وزن و ضریب تبدیل خوراک در دوره­ های مختلف پرورش تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی قرار گرفت (05/0P<). همچنین در طی دو دوره (28 و42 روزگی) میانگین تیتر آنتی­بادی علیه گلبول قرمز گوسفند (SRBC) و ایمونوگلوبولینG وM در تیمار­های آزمایشی اختلاف معنی­داری ایجاد کرد (05/0P<). میانگین تیتر آنتی­بادی علیه ویروس واکسن نیوکاسل در مرحله اول دارای اختلاف معنی داری بود (05/0P<) اما در مرحله دوم اختلاف معنی­داری مشاهده نگردید (05/0<P). میانگین تیتر آنتی­بادی علیه ویروس واکسن برونشیت در روز 42 دارای اختلاف معنی­داری نبود (05/0<P).

واژه­ های کلیدی: الئوبیوتیک، باکتوسل، جوجه‌های گوشتی، سیستم ایمنی، عملکرد

1-1 – اهمیت پرورش طیور

امروزه یكی از بزرگترین دغدغه ها و نگرانی ها از لحاظ سیاست گذاران و برنامه ریزان، تأمین نیاز های غذایی جامعه می باشد بطوریکه در تأمین مواد غذایی نه تنها به كمیت بلكه به كیفیت آن نیز باید توجه گردد (پوررضا و همکاران، 1386).

مواد غذایی پروتئین دار در تغذیه انسان از اهمیت زیادی برخوردار می باشد و در این میان صنعت مرغداری از شرایط و جایگاه ممتازی برخوردار است. زیرا از یک سو به لحاظ اقتصادی تولید آن بسیار مقرون به صرفه است و از سوی دیگر به سرمایه قابل توجهی نیاز نداشته و در فضایی محدود امکان پذیر است. گوشت مرغ از نظر تناسب اسیدآمینه نسبت به گوشت بسیاری از حیوانات برتری داشته و سالم تر   می باشد، از لحاظ محتوای پروتئین و چربی گوشت مرغ بترتیب بیشترین و کمترین مقدار را پس از گوشت ماهی در بین انواع گوشت های مورد مصرف دارا می باشد. میزان كلسترول گوشت مرغ بسیار پایین بوده و بیماری های مشترك بین انسان و طیور در مقایسه با نشخوار كنندگان كم می باشد . میزان مصرف گوشت مرغ در كشور های مختلف متفاوت بوده و كشورهای پرو، آرژانتین و ژاپن با مصرف سرانه بیش از بیست كیلوگرم به ترتیب در رتبه های اول تا سوم قرار دارند. در این میان ایران با مصرف سرانه 12 كیلوگرم در رتبه هفتاد و هشتم جهان است (پوررضا و همکاران، 1386).

1-2- نقش تغذیه در پرورش طیور

1-3 – اهمیت مکمل ها و افزودنی ها در تغذیه و سلامت طیور

1-4- بیان مسئله

در مراکز پرورشی بزرگ طیور ، پرندگان با شرایط استرس زا ، مشکلات مربوط به بیماری و وخیم بودن شرایط زیست محیطی رو به رو هستند که این امر سبب زیان های اقتصادی زیادی به صاحبان مراکز پرورشی طیور گردیده است (لوفول کبیر،2009)[2]. با توجه به حجم وسیع سرمایه گذاری ها در این بخش و صنایعی كه در این بخش فعالیت می كنند و همچنین با اذعان به نقش و اهمیتی كه این صنعت در تغذیه بشر داشته ، طیور و پرورش آن از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است ( لیسون و سامرز ، 2008   )[3].

در شرایط طبیعی پرورش ، فلور میکروبی دستگاه گوارش ، که در ایجاد مقاومت به عوامل بیماریزا نقش مهمی دارد از والدین و محیط به جوجه منتقل می شود . اما در سیستم صنعتی پرورش طیور ، محیط تمیز جوجه کشی و جدا سازی جوجه ها از والدین که امری اجتناب ناپذیر نیز می باشد ، تشکیل فلور میکروبی دستگاه گوارش را در جوجه ها به تاَخیر می اندازد و به همین علت جوجه ها نسبت به باکتری های بیماریزا بسیار حساس هستند (افشارمازندران و کیایی ، 1380) .

در سیستم‌های پرورشی جدید، جوجه‌های تازه از تخم درآمده تماسی با فضولات مادری نداشته و بنابراین آنتی‌ژن‌های مادری را جهت توسعه سیستم ایمنی دریافت نمی‌كنند (فولر،1989)[4]. از سویی دیگر در صنعت پرورش طیور به منظور دستیابی به میزان بالای بازده اقتصادی ، پرندگان در سیستم های پرورشی متراکم و در گله های با جمعیت بالا پرورش می یابند و در معرض عوامل استرس زای مختلفی قرار می گیرند که از جمله این عوامل می توان به حمل و نقل از کارخانه جوجه کشی به واحدهای پرورشی ، تراکم بالای جمعیت گله ، واکسیناسیون ، تغییرات درجه حرارت ، تولک بردن و عوامل دیگر اشاره نمود . این عوامل نیز موجب برهم زدن تعادل فلور روده و در نتیجه تضعیف سیستم ایمنی بدن پرنده و کاهش عملکرد رشد حیوان می گردند (فرخوی و نیک نفس،1375). در چنین شرایطی برای غلبه بر این عوامل، از مواد ضد میکروبی مانند آنتی بیوتیک ها استفاده می شود (معافی و یزدی،1378).

آنتی‌بیوتیك‌ها گروهی از محرک‌های رشد می‌باشند که برای یک بازه زمانی بخصوص تجویز می‌شوند. استفاده از این مواد به منظور کنترل بیماری‌ها و محرك رشد باعث بهبود رشد و بازدهی خوراك می‌شوند (والدروپ و همکاران،2003)[5]. مكانیسم عمل آنتی‌بیوتیك‌ها، ممانعت از استقرار و رشد برخی گونه‌های باكتریایی مضر است، چرا كه این گونه‌ها یا توكسین‌ تولید می‌كنند و یا برای مواد مغذی قابل دسترس با میزبان رقابت می‌كنند. با توجه به گسترش مصرف این مواد توسط پرورش دهندگان و متأسفانه ایجاد مقاومت‌های باكتریایی و وجود باقیمانده‌های آنتی‌بیوتیكی در محصولات طیور از جمله گوشت، استفاده از آن‌ ها در صنعت مرغداری و دامداری بسیار محدود گردیده و یا حتی‌المقدور تحت شرایط و ضوابط خاصی مصرف می‌گردند. بنابراین پرورش دهندگان به دنبال شناسایی و جایگزینی افزودنی‌های خوراكی جدیدی می‌باشند تا بتوانند مشكلات ناشی از آنتی‌بیوتیك‌ها را كاهش دهند (فریتز و والدروپ، 2003 [6]، آید و همکاران، 2004[7]).

امروزه تحقیقات زیادی در رابطه با اثرات افزودنی های جایگزین شونده با منشاء طبیعی به جای آنتی بیوتیک ها در جیره جوجه های گوشتی صورت می گیرد (البیتاوی و همکاران، 2010)[8]. تركیبات متعددی مانند آنزیمها، اسید های آلی، پروبیوتیک ها، پری بیوتیک ها و گیاهان دارویی به منظور بهبود سرعت رشد و یا سلامتی پرندگان مورد استفاده قرار گرفته اند (پاترسون و بورخلدر، 2003)[9].

پری‌بیوتیک‌ها از جمله ترکیبات غیر زنده افزودنی اند و در دسته مواد مغذی قرار نمی گیرند. از این ترکیبات برای تغییر و تعادل جمعیت میکروبی، افزایش رشد باکتری های مفید و ایجاد محیط روده ای سالم جهت جذب بهتر و بیشتر مواد مغذی استفاده می شود (زارع شحنه و همکاران، 1386).

پری‌بیوتیک‌ها شامل موادی هستند که پروبیوتیک ها می توانند از آنها استفاده کنند و اثر مکملی و همپوشانی در صورت مساعد بودن تمام شرایط ایفا کنند (فولر ،1989). بوسیله آنزیم‌های دستگاه گوارش هضم نمی‌شوند و بنابراین در روده کوچک جذب نمی‌شوند، به طور انتخابی باعث افزایش یک یا تعداد محدودی از باکتری‌های مفید می‌شوند، میکروفلورهای روده‌ و فعالیت آن ها را به سود میزبان تغییر می‌دهند (جیبسون و رابرفروید، 1995 )[10] و همچنین سبب تقویت سیستم ایمنی مخاطی روده‌ای و سیستم ایمنی عمومی می‌شوند. اما اغلب تاُثیر پری بیوتیک ها بر سلامتی میزبان ، غیرمستقیم و از طریق متابولیت هایی است که به وسیله میکروفلور روده که پری بیوتیک ها را برای متابولیسم خود استفاده می کنند ، تولید می شود که برخی از این متابولیت ها شامل اسیدهای چرب کوتاه زنجیر لاکتات ، پلی آمین ها و باکتریوسین ها می باشد(پترسون و بورخولدر، 2003)[11].

رایج‌ترین پری‌بیوتیک‌ها فرآورده‌های فروکتو الیگوساکاریدی مانند الیگوفروکتوز و اینولین هستند و از دیگر پری‌بیوتیک‌ها می‌توان به مانان الیگوساکاریدها، ترانس- گالاکتوالیگوساکاریدها، گلوکوالیگوساکاریدها، گلیکوالیگوساکاریدها، لاکتولوز، لاستیتول، مالتوالیگوساکاریدها، زایلوالیگوساکاریدها، استاکیوز و رافینوز اشاره نمود(جیبسون و رابرفروید، 1995 ).

پروبیوتیك‌ها میکروارگانیزم‌های زنده‌ای هستند كه به تثبیت فلور میكروبی روده به نفع حیوان میزبان كمك كرده و بر ضد میكروارگانیسم‌های بیماری‌زا عمل می كنند (گرین و ساینسبرگ، 2001[12]، شین، 2001)[13]. مكمل‌های پروبیوتیكی به خصوص گونه‌های لاكتوباسیلوس[14] اثر مفیدی به لحاظ ایجاد مقاومت در برابر عوامل بیماری‌زا نظیر اشریشیاكلی[15] (جین و همکارن، 1998)[16]، سالمونلا[17] (پاسکال و همکاران، 1999)[18]، كامپیلوباكتر[19] و ایمریا آسرولینا (دالول و همکاران، 2003)[20] دارند.

مكانیسم پروبیوتیك‌ها در ممانعت از استقرار پاتوژن‌ها شامل رقابت برای مواد مغذی، تولید تركیبات و شرایط ضد میكروبی (اسید چرب فرار)، باكتریوسین و كاهش PH ، رقابت برای جایگاه‌های جذب اپیتلیوم روده و تحریک سیستم ایمنی است (رولف، 2000)[21]. شاید بتوان مهم ترین ویژگی پروپیوتیک ها را در این دانست که ضمن کاهش بیماری و بهبود ضریب تبدیل غذایی در دام و طیور ، هیچ گونه باقیمانده بافتی نداشته و بر خلاف پادزیست ها (آنتی بیوتیک ها ) مقاومت میکروبی ایجاد نمی کنند (میاحی و لوایی منفرد،1387).

معمولاُ فراورده های مختلف پروپیوتیکی نتایج یکنواختی نشان نمی دهند و پژوهش درباره کاربرد این فراورده ها و تعیین سطح مطلوب آنها در تغذیه دام و طیور ادامه دارد (زارع شحنه و همکاران،1386).

تجربه چند دهه اخیر نشان داده که داروهای شیمیایی با تمام کارآیی، اثرات نامطلوب فراوانی به همراه دارند و کمتر ماده خالصی وجود دارد که دارای اثرات سوء نباشد. در مقابل مواد موثر موجود در گیاهان دارویی به دلیل همراه بودن با مواد دیگر پیوسته از یک حالت تعادل بیولوژیک برخوردارند. بنابراین در بدن انباشته نشده و اثرات جانبی به بار نمی‌آورند و از این رو امتیاز و برتری قابل توجهی نسبت به داروهای شیمیایی دارند. هم چنین ثابت شده است كه برخی از اسانس‌های گیاهی دارای اثرات آنتی‌سپتیک و ضدمیكروبی (کووان، 1999)[22] و اثرات بیولوژیكی و فارماكولوژیكی متعددی هستند. گزارش شده است استفاده از گیاهان دارویی و اسانس های آنها بر ترکیب و فلور دستگاه گوارش جوجه های گوشتی اثر دارد، سیستم ایمنی را تقویت نموده و کلسترول خون را کاهش میدهد و درنتیجه عملکرد جوجه های گوشتی را بهبود می بخشد(ریتز و همکاران، 1995)[23].

1-5 – اهداف تحقیق

• بررسی سطوح متفاوت پری‌بیوتیک اولئوبیوتیک و پروبیوتیک باکتوسل و یا استفاده توام از آنها بر عملكرد رشد و سیستم ایمنی جوجه‌های گوشتی
• یافتن بهترین سطح از اولئوبیوتیک و باکتوسل و یا ترکیبی از این دو در تغذیه جوجه های گوشتی جهت بهبود عملکرد رشد و سیستم ایمنی
• میکروارگانیزم هادر اکثر موارد میکروارگانیزم ها موجودات مضر و زیانباری تصور می شوند. دلیل این امر یکسان در نظر گرفتن دو اصطلاح باکتری[1] و جرم[2] است. چنین تصوری نمی تواند صحیح باشد چرا که تعداد باکتری های غیر بیماری زا به مراتب بیشتر از بیماری زا هستند. بسیاری از گونه ها ی غیر بیماری زا نه تنها مفید هستند ، بلکه برای ادامه حیات بر روی کره زمین لازم و ضروری اند. از جمله مثال های بارز چنین باکتری های سودمند و ضروری می توان به باکتری های موجود در دستگاه گوارش حیوانات اشاره نمود (پوررضا،1378).به طور کلی میکروارگانیزم های دستگاه گوارش طیور نقش مهمی در تولیدات آنها

• این مطالعه به منظور مقایسه تأثیر پری‌بیوتیک اولئوبیوتیک و پروبیوتیک باکتوسل بر عملکرد و سیستم ایمنی جوجه­های­گوشتی 360 قطعه جوجه یک روزه از سویه راس 308 در قالب یک طرح کاملاً تصادفی و به صورت فاکتوریل (3×3 ) شامل 9 تیمار، 4 تكرار و 10 پرنده در هر تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل تیمار اول: شاهد، تیمار دوم: 150 میلی­گرم در کیلوگرم الئوبیوتیک، تیمار سوم: 300 میلی­گرم در کیلوگرم الئوبیوتیک، تیمار چهارم: 150 میلی­گرم در کیلوگرم باکتوسل، تیمار پنجم: 300 میلی­گرم در کیلوگرم باکتوسل، تیمار ششم: 150 میلی­گرم در کیلوگرم اولئوبیوتیک + 300 میلی­گرم در کیلوگرم باکتوسل، تیمار هفتم: 300 میلی­گرم در کیلوگرم اولئوبیوتیک + 150 میلی­گرم در کیلوگرم باکتوسل، تیمار هشتم: 150 میلی­گرم در کیلوگرم اولئوبیوتیک + 150 میلی­گرم در کیلوگرم باکتوسل، تیمار نهم: 300 میلی­گرم در کیلوگرم اولئوبیوتیک + 300 میلی­گرم در کیلوگرم باکتوسل در جیره مصرفی جوجه­های گوشتی بود. تجزیه و تحلیل داده ­ها با بهره گرفتن از نرم افزار SAS و آنالیز واریانس داده­ها با بهره گرفتن از رویه ANOVA و مقایسه میانگین­ها با بهره گرفتن از آزمون دانکن و در سطح 05/0 انجام شد. نتایج نشان داد که مصرف خوراک، افزایش وزن و ضریب تبدیل خوراک در دوره­ های مختلف پرورش تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی قرار گرفت (05/0P<). همچنین در طی دو دوره (28 و42 روزگی) میانگین تیتر آنتی­بادی علیه گلبول قرمز گوسفند (SRBC) و ایمونوگلوبولینG وM در تیمار­های آزمایشی اختلاف معنی­داری ایجاد کرد (05/0P<). میانگین تیتر آنتی­بادی علیه ویروس واکسن نیوکاسل در مرحله اول دارای اختلاف معنی داری بود (05/0P<) اما در مرحله دوم اختلاف معنی­داری مشاهده نگردید (05/0<P). میانگین تیتر آنتی­بادی علیه ویروس واکسن برونشیت در روز 42 دارای اختلاف معنی­داری نبود (05/0<P).

  واژه­ های کلیدی: الئوبیوتیک، باکتوسل، جوجه‌های گوشتی، سیستم ایمنی، عملکرد

  1-1 – اهمیت پرورش طیور

  امروزه یكی از بزرگترین دغدغه ها و نگرانی ها از لحاظ سیاست گذاران و برنامه ریزان، تأمین نیاز های غذایی جامعه می باشد بطوریکه در تأمین مواد غذایی نه تنها به كمیت بلكه به كیفیت آن نیز باید توجه گردد (پوررضا و همکاران، 1386).

  مواد غذایی پروتئین دار در تغذیه انسان از اهمیت زیادی برخوردار می باشد و در این میان صنعت مرغداری از شرایط و جایگاه ممتازی برخوردار است. زیرا از یک سو به لحاظ اقتصادی تولید آن بسیار مقرون به صرفه است و از سوی دیگر به سرمایه قابل توجهی نیاز نداشته و در فضایی محدود امکان پذیر است. گوشت مرغ از نظر تناسب اسیدآمینه نسبت به گوشت بسیاری از حیوانات برتری داشته و سالم تر   می باشد، از لحاظ محتوای پروتئین و چربی گوشت مرغ بترتیب بیشترین و کمترین مقدار را پس از گوشت ماهی در بین انواع گوشت های مورد مصرف دارا می باشد. میزان كلسترول گوشت مرغ بسیار پایین بوده و بیماری های مشترك بین انسان و طیور در مقایسه با نشخوار كنندگان كم می باشد . میزان مصرف گوشت مرغ در كشور های مختلف متفاوت بوده و كشورهای پرو، آرژانتین و ژاپن با مصرف سرانه بیش از بیست كیلوگرم به ترتیب در رتبه های اول تا سوم قرار دارند. در این میان ایران با مصرف سرانه 12 كیلوگرم در رتبه هفتاد و هشتم جهان است (پوررضا و همکاران، 1386).

  1-2- نقش تغذیه در پرورش طیور

  1-3 – اهمیت مکمل ها و افزودنی ها در تغذیه و سلامت طیور

  1-4- بیان مسئله

  در مراکز پرورشی بزرگ طیور ، پرندگان با شرایط استرس زا ، مشکلات مربوط به بیماری و وخیم بودن شرایط زیست محیطی رو به رو هستند که این امر سبب زیان های اقتصادی زیادی به صاحبان مراکز پرورشی طیور گردیده است (لوفول کبیر،2009)[2]. با توجه به حجم وسیع سرمایه گذاری ها در این بخش و صنایعی كه در این بخش فعالیت می كنند و همچنین با اذعان به نقش و اهمیتی كه این صنعت در تغذیه بشر داشته ، طیور و پرورش آن از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است ( لیسون و سامرز ، 2008   )[3].

  در شرایط طبیعی پرورش ، فلور میکروبی دستگاه گوارش ، که در ایجاد مقاومت به عوامل بیماریزا نقش مهمی دارد از والدین و محیط به جوجه منتقل می شود . اما در سیستم صنعتی پرورش طیور ، محیط تمیز جوجه کشی و جدا سازی جوجه ها از والدین که امری اجتناب ناپذیر نیز می باشد ، تشکیل فلور میکروبی دستگاه گوارش را در جوجه ها به تاَخیر می اندازد و به همین علت جوجه ها نسبت به باکتری های بیماریزا بسیار حساس هستند (افشارمازندران و کیایی ، 1380) .

  در سیستم‌های پرورشی جدید، جوجه‌های تازه از تخم درآمده تماسی با فضولات مادری نداشته و بنابراین آنتی‌ژن‌های مادری را جهت توسعه سیستم ایمنی دریافت نمی‌كنند (فولر،1989)[4]. از سویی دیگر در صنعت پرورش طیور به منظور دستیابی به میزان بالای بازده اقتصادی ، پرندگان در سیستم های پرورشی متراکم و در گله های با جمعیت بالا پرورش می یابند و در معرض عوامل استرس زای مختلفی قرار می گیرند که از جمله این عوامل می توان به حمل و نقل از کارخانه جوجه کشی به واحدهای پرورشی ، تراکم بالای جمعیت گله ، واکسیناسیون ، تغییرات درجه حرارت ، تولک بردن و عوامل دیگر اشاره نمود . این عوامل نیز موجب برهم زدن تعادل فلور روده و در نتیجه تضعیف سیستم ایمنی بدن پرنده و کاهش عملکرد رشد حیوان می گردند (فرخوی و نیک نفس،1375). در چنین شرایطی برای غلبه بر این عوامل، از مواد ضد میکروبی مانند آنتی بیوتیک ها استفاده می شود (معافی و یزدی،1378).

  آنتی‌بیوتیك‌ها گروهی از محرک‌های رشد می‌باشند که برای یک بازه زمانی بخصوص تجویز می‌شوند. استفاده از این مواد به منظور کنترل بیماری‌ها و محرك رشد باعث بهبود رشد و بازدهی خوراك می‌شوند (والدروپ و همکاران،2003)[5]. مكانیسم عمل آنتی‌بیوتیك‌ها، ممانعت از استقرار و رشد برخی گونه‌های باكتریایی مضر است، چرا كه این گونه‌ها یا توكسین‌ تولید می‌كنند و یا برای مواد مغذی قابل دسترس با میزبان رقابت می‌كنند. با توجه به گسترش مصرف این مواد توسط پرورش دهندگان و متأسفانه ایجاد مقاومت‌های باكتریایی و وجود باقیمانده‌های آنتی‌بیوتیكی در محصولات طیور از جمله گوشت، استفاده از آن‌ ها در صنعت مرغداری و دامداری بسیار محدود گردیده و یا حتی‌المقدور تحت شرایط و ضوابط خاصی مصرف می‌گردند. بنابراین پرورش دهندگان به دنبال شناسایی و جایگزینی افزودنی‌های خوراكی جدیدی می‌باشند تا بتوانند مشكلات ناشی از آنتی‌بیوتیك‌ها را كاهش دهند (فریتز و والدروپ، 2003 [6]، آید و همکاران، 2004[7]).

  امروزه تحقیقات زیادی در رابطه با اثرات افزودنی های جایگزین شونده با منشاء طبیعی به جای آنتی بیوتیک ها در جیره جوجه های گوشتی صورت می گیرد (البیتاوی و همکاران، 2010)[8]. تركیبات متعددی مانند آنزیمها، اسید های آلی، پروبیوتیک ها، پری بیوتیک ها و گیاهان دارویی به منظور بهبود سرعت رشد و یا سلامتی پرندگان مورد استفاده قرار گرفته اند (پاترسون و بورخلدر، 2003)[9].

  پری‌بیوتیک‌ها از جمله ترکیبات غیر زنده افزودنی اند و در دسته مواد مغذی قرار نمی گیرند. از این ترکیبات برای تغییر و تعادل جمعیت میکروبی، افزایش رشد باکتری های مفید و ایجاد محیط روده ای سالم جهت جذب بهتر و بیشتر مواد مغذی استفاده می شود (زارع شحنه و همکاران، 1386).

  پری‌بیوتیک‌ها شامل موادی هستند که پروبیوتیک ها می توانند از آنها استفاده کنند و اثر مکملی و همپوشانی در صورت مساعد بودن تمام شرایط ایفا کنند (فولر ،1989). بوسیله آنزیم‌های دستگاه گوارش هضم نمی‌شوند و بنابراین در روده کوچک جذب نمی‌شوند، به طور انتخابی باعث افزایش یک یا تعداد محدودی از باکتری‌های مفید می‌شوند، میکروفلورهای روده‌ و فعالیت آن ها را به سود میزبان تغییر می‌دهند (جیبسون و رابرفروید، 1995 )[10] و همچنین سبب تقویت سیستم ایمنی مخاطی روده‌ای و سیستم ایمنی عمومی می‌شوند. اما اغلب تاُثیر پری بیوتیک ها بر سلامتی میزبان ، غیرمستقیم و از طریق متابولیت هایی است که به وسیله میکروفلور روده که پری بیوتیک ها را برای متابولیسم خود استفاده می کنند ، تولید می شود که برخی از این متابولیت ها شامل اسیدهای چرب کوتاه زنجیر لاکتات ، پلی آمین ها و باکتریوسین ها می باشد(پترسون و بورخولدر، 2003)[11].

  رایج‌ترین پری‌بیوتیک‌ها فرآورده‌های فروکتو الیگوساکاریدی مانند الیگوفروکتوز و اینولین هستند و از دیگر پری‌بیوتیک‌ها می‌توان به مانان الیگوساکاریدها، ترانس- گالاکتوالیگوساکاریدها، گلوکوالیگوساکاریدها، گلیکوالیگوساکاریدها، لاکتولوز، لاستیتول، مالتوالیگوساکاریدها، زایلوالیگوساکاریدها، استاکیوز و رافینوز اشاره نمود(جیبسون و رابرفروید، 1995 ).

  پروبیوتیك‌ها میکروارگانیزم‌های زنده‌ای هستند كه به تثبیت فلور میكروبی روده به نفع حیوان میزبان كمك كرده و بر ضد میكروارگانیسم‌های بیماری‌زا عمل می كنند (گرین و ساینسبرگ، 2001[12]، شین، 2001)[13]. مكمل‌های پروبیوتیكی به خصوص گونه‌های لاكتوباسیلوس[14] اثر مفیدی به لحاظ ایجاد مقاومت در برابر عوامل بیماری‌زا نظیر اشریشیاكلی[15] (جین و همکارن، 1998)[16]، سالمونلا[17] (پاسکال و همکاران، 1999)[18]، كامپیلوباكتر[19] و ایمریا آسرولینا (دالول و همکاران، 2003)[20] دارند.

  مكانیسم پروبیوتیك‌ها در ممانعت از استقرار پاتوژن‌ها شامل رقابت برای مواد مغذی، تولید تركیبات و شرایط ضد میكروبی (اسید چرب فرار)، باكتریوسین و كاهش PH ، رقابت برای جایگاه‌های جذب اپیتلیوم روده و تحریک سیستم ایمنی است (رولف، 2000)[21]. شاید بتوان مهم ترین ویژگی پروپیوتیک ها را در این دانست که ضمن کاهش بیماری و بهبود ضریب تبدیل غذایی در دام و طیور ، هیچ گونه باقیمانده بافتی نداشته و بر خلاف پادزیست ها (آنتی بیوتیک ها ) مقاومت میکروبی ایجاد نمی کنند (میاحی و لوایی منفرد،1387).

  معمولاُ فراورده های مختلف پروپیوتیکی نتایج یکنواختی نشان نمی دهند و پژوهش درباره کاربرد این فراورده ها و تعیین سطح مطلوب آنها در تغذیه دام و طیور ادامه دارد (زارع شحنه و همکاران،1386).

  تجربه چند دهه اخیر نشان داده که داروهای شیمیایی با تمام کارآیی، اثرات نامطلوب فراوانی به همراه دارند و کمتر ماده خالصی وجود دارد که دارای اثرات سوء نباشد. در مقابل مواد موثر موجود در گیاهان دارویی به دلیل همراه بودن با مواد دیگر پیوسته از یک حالت تعادل بیولوژیک برخوردارند. بنابراین در بدن انباشته نشده و اثرات جانبی به بار نمی‌آورند و از این رو امتیاز و برتری قابل توجهی نسبت به داروهای شیمیایی دارند. هم چنین ثابت شده است كه برخی از اسانس‌های گیاهی دارای اثرات آنتی‌سپتیک و ضدمیكروبی (کووان، 1999)[22] و اثرات بیولوژیكی و فارماكولوژیكی متعددی هستند. گزارش شده است استفاده از گیاهان دارویی و اسانس های آنها بر ترکیب و فلور دستگاه گوارش جوجه های گوشتی اثر دارد، سیستم ایمنی را تقویت نموده و کلسترول خون را کاهش میدهد و درنتیجه عملکرد جوجه های گوشتی را بهبود می بخشد(ریتز و همکاران، 1995)[23].

  1-5 – اهداف تحقیق

  • بررسی سطوح متفاوت پری‌بیوتیک اولئوبیوتیک و پروبیوتیک باکتوسل و یا استفاده توام از آنها بر عملكرد رشد و سیستم ایمنی جوجه‌های گوشتی
  • یافتن بهترین سطح از اولئوبیوتیک و باکتوسل و یا ترکیبی از این دو در تغذیه جوجه های گوشتی جهت بهبود عملکرد رشد و سیستم ایمنی

  • میکروارگانیزم هادر اکثر موارد میکروارگانیزم ها موجودات مضر و زیانباری تصور می شوند. دلیل این امر یکسان در نظر گرفتن دو اصطلاح باکتری[1] و جرم[2] است. چنین تصوری نمی تواند صحیح باشد چرا که تعداد باکتری های غیر بیماری زا به مراتب بیشتر از بیماری زا هستند. بسیاری از گونه ها ی غیر بیماری زا نه تنها مفید هستند ، بلکه برای ادامه حیات بر روی کره زمین لازم و ضروری اند. از جمله مثال های بارز چنین باکتری های سودمند و ضروری می توان به باکتری های موجود در دستگاه گوارش حیوانات اشاره نمود (پوررضا،1378).به طور کلی میکروارگانیزم های دستگاه گوارش طیور نقش مهمی در تولیدات آنها داشته و علاوه بر آن تاثیرات مثبت و مستقیمی بر تشکیل و جذب ویتامین ها دارند. همچنین این میکروارگانیزم ها عمل حمایت از بدن در مقابل عفونت ها را به عهده دارند. در حال حاضر توجه متخصصین علم تغذیه به دستگاه گوارش ، فیزیولوژی هضم و جذب مواد و ایجاد تغییرات تغذیه ای در لوله گوارش به منظور بهبود عملکرد طیور معطوف گردیده است. به همین جهت سعی شده است که با شناخت بیشتر دستگاه گوارش به خصوص روده و اجزای تشکیل دهنده آن از جمله میکروارگانیزم ها که رابطه مستقیم و متقابل با پرنده دارند به بهبود رشد و سلامتی حیوان کمک شود. به عبارت دیگر هدف دانشمندان از به کار گیری محصولات زنده میکروبی تاثیر آن بر روی فعالیت میکروب های دستگاه گوارشی از طریق تثبیت میکروب های مطلوب و جلوگیری از تجمع باکتری های مضر و به دنبال آن کمک به حفظ سلامت می باشد. این میکروارگانیزم ها تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله : تنش های محیطی ، نوع جیره ، داروها ، سموم شیمیایی و هم چنین شرایط آب و هوایی بر رشد میکروفلورای روده تاثیر می گذارند (فولر،1992) .اما باید توجه داشت که عامل اصلی برای حفظ تعادل فلور میکروبی دستگاه گوارش تاثیرات متقابل باکتریایی است. این فلور ، اکوسیستمی را در میزبان خود پدید می آورد که از اجزای زیر تشکیل شده است:

    الف- اجزای زنده: مانند میکروب های بومی ، میکروب های موقت و سلول های پوششی دستگاه گوارشی.

    ب- اجزای غیر زنده: که از جیره غذایی نشات گرفته و یا موادی هستند که در طول روده کوچک هضم نشده اند.

    ج- اجزای موجود در بزاق و ترشحات معده ، لوزالمعده ، ترشحات کبدی و روده ای از جمله : آنزیم ها، هورمونها، موکوس­ها[3]، نمک های صفراوی، اوره، ایمونوگلوبولین ها[4]، پپتیدها[5] و احتمالاً بسیاری از اجزای ناشناخته دیگر. تمامی این اجزاء بر هم تاثیر متقابل داشته ، که نتایج حاصل از آنها با بقای حیوان و حفظ کامل سلامتی دام سازگاری دارد(گودینگ،1997)[6].

    میکروفلورای موجود در دستگاه گوارش حیوانات را می توان به چند دسته تقسیم نمود:

    دسته اول، میکروب های مفید که در سطح روده تجمع کرده و با حیوان میزبان ارتباط هم زیستی دارند.

    دسته دوم، میکروبهای نامطلوب که بالقوه خاصیت بیماری زایی دارند (گودینگ،1997وفولر،1992).

    در شرایط معمولی ارگانیزم های مفید از نطر جمعیتی غالب هستند، که وجود آنها برای اعمال فیزیولوژیک حیوان از جمله کمک به هضم مواد غذایی و رقابت با عوامل بیماری زا ضروری می باشد. به همین دلیل حیواناتی که در محیطی عاری از میکروب پرورش یافته اند، به دلیل عدم توسعه کامل اعضای مرتبط با سیستم ایمنی (از جمله روده) دارای سیستم ایمنی ضعیف تری بوده و در نتیجه استعداد ابتلا به عفونت های باکتریایی بیشتری دارند (پوررضا،1378).

    اجزای خوراک مصرفی نیز در وضعیت فلور میکروبی روده اثر گذاشته و در نتیجه هضم غذا را تحت تاثیر قرار می دهند. از آنجا که جمعیت میکروبی روده کوچک و بزرگ به ترتیب به 10⁹و10¹¹ میکروارگانیزم در هر گرم محتویات آن برآورد شده است و بی تردید چنین تراکم شگفت­انگیزی که از لحاظ متابولیسمی نیز فعالند، نه تنها در قابلیت هضم و جذب دستگاه گوارش موثرند ، بلکه بر سلامتی نسبی میزبان و توانایی او در جهت تسریع رشد نیز تاثیر گذار خواهند بود.

    با توجه به مطالب ذکر شده، نقش اجزای سازنده جیره و غلظت مواد مغذی آن بر میکروفلور دستگاه گوارش حائز اهمیت بوده و بنابراین تهیه کنندگان خوراک طیور در آینده برای میزبان تاثیری که اجزای جیره ها یا غلظت آنها بر توزیع و تراکم گونه های میکروبی دارند اهمیت ویژه ای خواهند شد (فولر،1992).

    2-1-1- فلور میکروبی دستگاه گوارش طیور

    دستگاه گوارش جوجه تازه تفریخ شده سالم ، معمولاُ استریل و عاری از هرگونه باکتری است. اندکی پس از خروج از تخم در پرنده های جوان به طور طبیعی یک میکروفلورای روده ای بالغ از طریق تماس با مواد دفعی پرنده های بالغ ایجاد می گردد. در پرنده های مدفوع خوار مثل مرغ خانگی ، انتقال باکتری ها از مادر به جوجه به طور خیلی موثری صورت گرفته که به حیوان اجازه تشکیل یک فلور محافظت کننده در دو روز نخست پس از خروج از تخم را می دهد. اما در حیوانات دیگر مثل موش صحرایی و توله سگ ، تکثیر میکروارگانیزم ها در دستگاه گوارش به مدت زمان بیشتری نیاز دارد ، زیرا آنها در زمان تولد فعالیت کمی برای تماس با مادرانشان داشته و در لانه های تمیز نگهداری می شوند. در پرورش طیور به روش مدرن جوجه های تفریخ شده با مادرانشان تماس ندارند، لذا تشکیل جمعیت میکروبی دستگاه گوارش و روده آنها به کندی انجام می پذیرد. این پرنده ها معمولاُ فلور میکروبی را از طریق خوراک یا آب به دست می آورند(یومش چاندر،1990)[7].

    جوجه ها در معرض باکتری های محیط ، تراکم میکروبی بسیار مشابهی با تراکم پرندگان بالغ در 3 روز اول زندگی در دستگاه گوارش را به دست می آورند. با این وجود فلور اولیه بسیار ساده بوده و تغییر در پیچیدگی آن به خصوص تکثیر باکتری های غیر هوازی اختیاری چندین هفته طول می کشد، زیرا این میکروارگانیزم ها در محیطی که جوجه ها بلافاصله بعد از تولد در آن قرار می گیرند، نادر هستند.

    به دلیل اختلاف در میزان اسیدیته، شرایط بی هوازی و نیز سرعت عبور مواد غذایی در قسمت های مختلف دستگاه گوارشی، جمعیت میکروبی آنها با یکدیگر متفاوت است. باکتری های اشرشیا کلی و انتروکوکوس ها[8]، میکروارگانیزم هایی هستند که در روده جوجه های تازه از تخم تفریخ شده بر دیگر میکروارگانیزم ها برتری دارند. بعد از گذشت 5 روز از تفریخ جوجه ها، لاکتوباسیلوس ها جمعیت غالب میکروبی چینه دان هستند. در حالی که برای غالب شدن لاکتوباسیلوس ها در روده کوچک بیش از 2 هفته زمان نیاز است(سالانیترو،1974)[9].

    همانند بخش های فوفانی دستگاه گوارش، جمعیت میکروبی غالب در روده کور جوجه های یکروزه، انتروکوکوس ها و باکتری های کلی فرم هستند. این باکتری های بی هوازی مطلق، به سرعت به دستگاه گوارش هجوم برده و پس از دو هفته از لحاظ تعداد بر سایر میکروارگانیزم ها برتری یافته و این برتری تا سن 4 هفتگی ادامه می یابد. از این زمان به بعد خانواده های بیفیدوباکتریوم­ها[10]، باکتروئیدها[11]، پیتواسترپتوکوکوس­ها[12] و کلستریدیوم­ها[13] بر دیگر میکروارگانیزم های دستگاه گوارش غلبه پیدا می کنند (سالانیترو،1974 و جین،1998).

    اما به طور کلی لاکتوباسیلوس ها به دلیل مقاومت به اسیدیته پایین، لیزوزوم های دستگاه گوارش، نمک های صفراوی و درجه حرارت های بالا(50-40 درجه سانتیگراد) به همراه بیفیدوباکتریوم ها[14] و گونه های باکتروئیدها بیش از 90 درصد از فلور میکروبی دستگاه گوارش طیور را تشکیل می دهند(گودینگ، 1997)[15].

    2-1-2- مدیریت فلور میكروبی

    به هر حال بدون در نظر گرفتن جانشین مناسبی برای آنتی‌بیوتیک‌ها، اندیشیدن به حذف کامل آنتی‌بیوتیک‌ها در صنعت پرورش طیور مشکل است، چرا که تأثیر شدیدی بر تأمین خوراک کشورهای فقیر خواهد داشت. FAO[18] پیش بینی کرده است که عدم استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشد در تغذیه حیوانات سبب می‌گردد تا دسترسی به پروتئین حیوانی در سرتا سر جهان به میزان 30 درصد کاهش یابد. این امر مطمئناً به ایجاد سوء ‌تغذیه در کشورهای ضعیف و حتی پیشرفته منتهی می‌شود (تایلور، 2001

    

  •  

   داشته و علاوه بر آن تاثیرات مثبت و مستقیمی بر تشکیل و جذب ویتامین ها دارند. همچنین این میکروارگانیزم ها عمل حمایت از بدن در مقابل عفونت ها را به عهده دارند. در حال حاضر توجه متخصصین علم تغذیه به دستگاه گوارش ، فیزیولوژی هضم و جذب مواد و ایجاد تغییرات تغذیه ای در لوله گوارش به منظور بهبود عملکرد طیور معطوف گردیده است. به همین جهت سعی شده است که با شناخت بیشتر دستگاه گوارش به خصوص روده و اجزای تشکیل دهنده آن از جمله میکروارگانیزم ها که رابطه مستقیم و متقابل با پرنده دارند به بهبود رشد و سلامتی حیوان کمک شود. به عبارت دیگر هدف دانشمندان از به کار گیری محصولات زنده میکروبی تاثیر آن بر روی فعالیت میکروب های دستگاه گوارشی از طریق تثبیت میکروب های مطلوب و جلوگیری از تجمع باکتری های مضر و به دنبال آن کمک به حفظ سلامت می باشد. این میکروارگانیزم ها تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله : تنش های محیطی ، نوع جیره ، داروها ، سموم شیمیایی و هم چنین شرایط آب و هوایی بر رشد میکروفلورای روده تاثیر می گذارند (فولر،1992) .اما باید توجه داشت که عامل اصلی برای حفظ تعادل فلور میکروبی دستگاه گوارش تاثیرات متقابل باکتریایی است. این فلور ، اکوسیستمی را در میزبان خود پدید می آورد که از اجزای زیر تشکیل شده است:

  الف- اجزای زنده: مانند میکروب های بومی ، میکروب های موقت و سلول های پوششی دستگاه گوارشی.

  ب- اجزای غیر زنده: که از جیره غذایی نشات گرفته و یا موادی هستند که در طول روده کوچک هضم نشده اند.

  ج- اجزای موجود در بزاق و ترشحات معده ، لوزالمعده ، ترشحات کبدی و روده ای از جمله : آنزیم ها، هورمونها، موکوس­ها[3]، نمک های صفراوی، اوره، ایمونوگلوبولین ها[4]، پپتیدها[5] و احتمالاً بسیاری از اجزای ناشناخته دیگر. تمامی این اجزاء بر هم تاثیر متقابل داشته ، که نتایج حاصل از آنها با بقای حیوان و حفظ کامل سلامتی دام سازگاری دارد(گودینگ،1997)[6].

  میکروفلورای موجود در دستگاه گوارش حیوانات را می توان به چند دسته تقسیم نمود:

  دسته اول، میکروب های مفید که در سطح روده تجمع کرده و با حیوان میزبان ارتباط هم زیستی دارند.

  دسته دوم، میکروبهای نامطلوب که بالقوه خاصیت بیماری زایی دارند (گودینگ،1997وفولر،1992).

  در شرایط معمولی ارگانیزم های مفید از نطر جمعیتی غالب هستند، که وجود آنها برای اعمال فیزیولوژیک حیوان از جمله کمک به هضم مواد غذایی و رقابت با عوامل بیماری زا ضروری می باشد. به همین دلیل حیواناتی که در محیطی عاری از میکروب پرورش یافته اند، به دلیل عدم توسعه کامل اعضای مرتبط با سیستم ایمنی (از جمله روده) دارای سیستم ایمنی ضعیف تری بوده و در نتیجه استعداد ابتلا به عفونت های باکتریایی بیشتری دارند (پوررضا،1378).

  اجزای خوراک مصرفی نیز در وضعیت فلور میکروبی روده اثر گذاشته و در نتیجه هضم غذا را تحت تاثیر قرار می دهند. از آنجا که جمعیت میکروبی روده کوچک و بزرگ به ترتیب به 10⁹و10¹¹ میکروارگانیزم در هر گرم محتویات آن برآورد شده است و بی تردید چنین تراکم شگفت­انگیزی که از لحاظ متابولیسمی نیز فعالند، نه تنها در قابلیت هضم و جذب دستگاه گوارش موثرند ، بلکه بر سلامتی نسبی میزبان و توانایی او در جهت تسریع رشد نیز تاثیر گذار خواهند بود.

  با توجه به مطالب ذکر شده، نقش اجزای سازنده جیره و غلظت مواد مغذی آن بر میکروفلور دستگاه گوارش حائز اهمیت بوده و بنابراین تهیه کنندگان خوراک طیور در آینده برای میزبان تاثیری که اجزای جیره ها یا غلظت آنها بر توزیع و تراکم گونه های میکروبی دارند اهمیت ویژه ای خواهند شد (فولر،1992).

  2-1-1- فلور میکروبی دستگاه گوارش طیور

  دستگاه گوارش جوجه تازه تفریخ شده سالم ، معمولاُ استریل و عاری از هرگونه باکتری است. اندکی پس از خروج از تخم در پرنده های جوان به طور طبیعی یک میکروفلورای روده ای بالغ از طریق تماس با مواد دفعی پرنده های بالغ ایجاد می گردد. در پرنده های مدفوع خوار مثل مرغ خانگی ، انتقال باکتری ها از مادر به جوجه به طور خیلی موثری صورت گرفته که به حیوان اجازه تشکیل یک فلور محافظت کننده در دو روز نخست پس از خروج از تخم را می دهد. اما در حیوانات دیگر مثل موش صحرایی و توله سگ ، تکثیر میکروارگانیزم ها در دستگاه گوارش به مدت زمان بیشتری نیاز دارد ، زیرا آنها در زمان تولد فعالیت کمی برای تماس با مادرانشان داشته و در لانه های تمیز نگهداری می شوند. در پرورش طیور به روش مدرن جوجه های تفریخ شده با مادرانشان تماس ندارند، لذا تشکیل جمعیت میکروبی دستگاه گوارش و روده آنها به کندی انجام می پذیرد. این پرنده ها معمولاُ فلور میکروبی را از طریق خوراک یا آب به دست می آورند(یومش چاندر،1990)[7].

  جوجه ها در معرض باکتری های محیط ، تراکم میکروبی بسیار مشابهی با تراکم پرندگان بالغ در 3 روز اول زندگی در دستگاه گوارش را به دست می آورند. با این وجود فلور اولیه بسیار ساده بوده و تغییر در پیچیدگی آن به خصوص تکثیر باکتری های غیر هوازی اختیاری چندین هفته طول می کشد، زیرا این میکروارگانیزم ها در محیطی که جوجه ها بلافاصله بعد از تولد در آن قرار می گیرند، نادر هستند.

  به دلیل اختلاف در میزان اسیدیته، شرایط بی هوازی و نیز سرعت عبور مواد غذایی در قسمت های مختلف دستگاه گوارشی، جمعیت میکروبی آنها با یکدیگر متفاوت است. باکتری های اشرشیا کلی و انتروکوکوس ها[8]، میکروارگانیزم هایی هستند که در روده جوجه های تازه از تخم تفریخ شده بر دیگر میکروارگانیزم ها برتری دارند. بعد از گذشت 5 روز از تفریخ جوجه ها، لاکتوباسیلوس ها جمعیت غالب میکروبی چینه دان هستند. در حالی که برای غالب شدن لاکتوباسیلوس ها در روده کوچک بیش از 2 هفته زمان نیاز است(سالانیترو،1974)[9].

  همانند بخش های فوفانی دستگاه گوارش، جمعیت میکروبی غالب در روده کور جوجه های یکروزه، انتروکوکوس ها و باکتری های کلی فرم هستند. این باکتری های بی هوازی مطلق، به سرعت به دستگاه گوارش هجوم برده و پس از دو هفته از لحاظ تعداد بر سایر میکروارگانیزم ها برتری یافته و این برتری تا سن 4 هفتگی ادامه می یابد. از این زمان به بعد خانواده های بیفیدوباکتریوم­ها[10]، باکتروئیدها[11]، پیتواسترپتوکوکوس­ها[12] و کلستریدیوم­ها[13] بر دیگر میکروارگانیزم های دستگاه گوارش غلبه پیدا می کنند (سالانیترو،1974 و جین،1998).

  اما به طور کلی لاکتوباسیلوس ها به دلیل مقاومت به اسیدیته پایین، لیزوزوم های دستگاه گوارش، نمک های صفراوی و درجه حرارت های بالا(50-40 درجه سانتیگراد) به همراه بیفیدوباکتریوم ها[14] و گونه های باکتروئیدها بیش از 90 درصد از فلور میکروبی دستگاه گوارش طیور را تشکیل می دهند(گودینگ، 1997)[15].

  2-1-2- مدیریت فلور میكروبی

  به هر حال بدون در نظر گرفتن جانشین مناسبی برای آنتی‌بیوتیک‌ها، اندیشیدن به حذف کامل آنتی‌بیوتیک‌ها در صنعت پرورش طیور مشکل است، چرا که تأثیر شدیدی بر تأمین خوراک کشورهای فقیر خواهد داشت. FAO[18] پیش بینی کرده است که عدم استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشد در تغذیه حیوانات سبب می‌گردد تا دسترسی به پروتئین حیوانی در سرتا سر جهان به میزان 30 درصد کاهش یابد. این امر مطمئناً به ایجاد سوء ‌تغذیه در کشورهای ضعیف و حتی پیشرفته منتهی می‌شود (تایلور، 2001