طبیعت جهانگردی در هر جامعه، متاثر از عوامل پیچیده و در هم تنیده اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است. علی­رغم پیامدهای اقتصادی چشمگیر و قابل توجه صنعت جهانگردی، بسیاری از صاحب نظران معتقدند، جهانگردی بیش از آن كه یک فعالیت اقتصادی باشد، پدیده­ای فرهنگی است. در طی قرون انسان­ها با بهره گرفتن از عقل، امید وسخت كوشی محیط زیست طبیعی را به چشم­اندازی از میراث فرهنگی تبدیل كرده­اند. این چشم­اندازها كه آثار و میراث فرهنگی بی­قیمتی هستند كه تقریباً غیر قابل جایگزین می­باشند.

میراث تنها گذشته نیست بلكه نماد و بازنمود آن است، از گذشته سخن می­گوید، ما را با خودمان آشنا می­كند و دورنمای آینده را برایمان ترسیم می­نماید. میراث می ­تواند هم بنیانی برای اتحاد باشد و هم منشایی برای تنازع. این كه به چه صورتی و چگونه از آن استفاده كنیم، ماهیت آن را تعیین می­كند. میراث می ­تواند همچون ابزاری عمل كرده و رفاه، آسایش و عزت نفس اجتماعی را برای جامعه­ای كه در آن قرار گرفته است به ارمغان آورد، این دارایی چنانكه به صورت كارا و اثربخش، مدیریت شود و به گونه ­ای پایدار توسعه یابد می ­تواند سرچشمه منافع اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی سرشاری برای جامعه مورد بحث باشد. با توسعه سایت­های میراث برای اهداف گردشگری نه تنها بودجه مورد نیاز برای حفاظت و نگهداری از سایت را می­توان تامین ­كرد، بلكه اجتماع پیرامون را نیز از رهیافت­های مثبت اقتصادی حاصل از حضور گردشگر می­توان بهره­مند ساخت. لیكن باید توجه داشت كه گردشگری میراث فرهنگی چالش­ها و مسائل فراوانی را نیز برای اجتماع محلی، به ویژه در كشورهای در حال توسعه، می ­تواند به وجود آورد كه اتخاذ مدیریت كل­نگر و توانمند­سازی اجتماع محلی بسیاری از این چالش­ها و مسائل را می ­تواند كاهش دهد(تیموثی،1389، 9).       

گیلان بی­هیچ گزافه و گمان، یكی از كهن­سال­ترین زیستگاه­ها و خاستگاه­های فرزندان ایران زمین است. این سرزمین، فراخنای تاریخ ایران و فرازگاه تاریخ تشیع ایران است.

اما امروز از گیلان بزرگ چه مانده است جز نشانه­ هایی در دل كتاب­های تاریخ و بناهایی كه رو به ویرانی­اند و یادها و نواهایی درباورها و آیین­ها و آواهایی كه بر زبان مردان و زنان این دیار به زیبایی نشسته­اند و برشیوه ­های زیست مردم این سامان دلالت دارند. جاذبه­های تاریخی گردشگری گیلان، مجموعه ای از یادمان­های مربوط به ادوار مختلف است كه قدمت برخی از آنها(مانند غارهای باستانی در­بند رودبار) به بیش از 100هزار سال پیش می­رسد (جهانی، 1386،13).

یكی از نقاطی كه آثار تاریخی فراوانی را در خود جای داده است، بخش مركزی شهرستان رودبار می­باشد كه در این تحقیق به چالش­های پیش­روی آن می­پردازیم، باشد كه با برنامه­ ریزی مناسب این آثار ارزشمند تاریخی گردشگر بیشتری را جذب نماید. برای شناخت آنچه كه از این میراث بزرگ مانده است، باید گام­های استوار برداشت و دستاورد پژوهش­ها و تحقیقات اندیشمندان را گرد­آورد و به نسل جوان و نسلی كه فردای این دیار از آن اوست، سپرد.    

 1-1. بیان مسأله

امروزه صنعت گردشگری یكی از 3 صنعت برتر جهان از نظر ایجاد اشتغال ودرآمد ارزی مطرح است. گردشگری عامل مهم واساسی برای توسعه وپیشرفت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی وسیاسی مناطق و همچنین یكی از روش های پررونق گذران سالم اوقات فراغت به شمار می رود.

یكی از مكان هایی كه دارای پیشینه وتمدن كهن و دارای بناها و محوطه های تاریخی و باستانی و. .. است شهرستان رودبار می باشد. این شهرستان منطقه ای كوهستانی و مرتفع ترین شهرستان استان گیلان با مساحت در حدود 2300 كیلومترمربع به شمار می رود.

این تحقیق می كوشد با برنامه ریزی و ارائه راهكار جهت توسعه میراث فرهنگی بخش مركزی شهرستان رودبار به گسترش گردشگری این منطقه باستانی كمك نماید.

1-2. اهداف تحقیق

-شناخت و معرفی آثار وابنیه های تاریخی و محوطه ها در بخش مركزی شهرستان رودبار

– شناخت میراث فرهنگی و تاثیر آن بر جذب گردشگر در بخش مركزی شهرستان رودبار

– ارائه راهكار جهت توسعه گردشگری میراث فرهنگی در بخش مركزی شهرستان رودبار

طبیعت جهانگردی در هر جامعه، متاثر از عوامل پیچیده و در هم تنیده اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است. علی­رغم پیامدهای اقتصادی چشمگیر و قابل توجه صنعت جهانگردی، بسیاری از صاحب نظران معتقدند، جهانگردی بیش از آن كه یک فعالیت اقتصادی باشد، پدیده­ای فرهنگی است. در طی قرون انسان­ها با بهره گرفتن از عقل، امید وسخت كوشی محیط زیست طبیعی را به چشم­اندازی از میراث فرهنگی تبدیل كرده­اند. این چشم­اندازها كه آثار و میراث فرهنگی بی­قیمتی هستند كه تقریباً غیر قابل جایگزین می­باشند.

میراث تنها گذشته نیست بلكه نماد و بازنمود آن است، از گذشته سخن می­گوید، ما را با خودمان آشنا می­كند و دورنمای آینده را برایمان ترسیم می­نماید. میراث می ­تواند هم بنیانی برای اتحاد باشد و هم منشایی برای تنازع. این كه به چه صورتی و چگونه از آن استفاده كنیم، ماهیت آن را تعیین می­كند. میراث می ­تواند همچون ابزاری عمل كرده و رفاه، آسایش و عزت نفس اجتماعی را برای جامعه­ای كه در آن قرار گرفته است به ارمغان آورد، این دارایی چنانكه به صورت كارا و اثربخش، مدیریت شود و به گونه ­ای پایدار توسعه یابد می ­تواند سرچشمه منافع اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی سرشاری برای جامعه مورد بحث باشد. با توسعه سایت­های میراث برای اهداف گردشگری نه تنها بودجه مورد نیاز برای حفاظت و نگهداری از سایت را می­توان تامین ­كرد، بلكه اجتماع پیرامون را نیز از رهیافت­های مثبت اقتصادی حاصل از حضور گردشگر می­توان بهره­مند ساخت. لیكن باید توجه داشت كه گردشگری میراث فرهنگی چالش­ها و مسائل فراوانی را نیز برای اجتماع محلی، به ویژه در كشورهای در حال توسعه، می ­تواند به وجود آورد كه اتخاذ مدیریت كل­نگر و توانمند­سازی اجتماع محلی بسیاری از این چالش­ها و مسائل را می ­تواند كاهش دهد(تیموثی،1389، 9).       

گیلان بی­هیچ گزافه و گمان، یكی از كهن­سال­ترین زیستگاه­ها و خاستگاه­های فرزندان ایران زمین است. این سرزمین، فراخنای تاریخ ایران و فرازگاه تاریخ تشیع ایران است.

اما امروز از گیلان بزرگ چه مانده است جز نشانه­ هایی در دل كتاب­های تاریخ و بناهایی كه رو به ویرانی­اند و یادها و نواهایی درباورها و آیین­ها و آواهایی كه بر زبان مردان و زنان این دیار به زیبایی نشسته­اند و برشیوه ­های زیست مردم این سامان دلالت دارند. جاذبه­های تاریخی گردشگری گیلان، مجموعه ای از یادمان­های مربوط به ادوار مختلف است كه قدمت برخی از آنها(مانند غارهای باستانی در­بند رودبار) به بیش از 100هزار سال پیش می­رسد (جهانی، 1386،13).

یكی از نقاطی كه آثار تاریخی فراوانی را در خود جای داده است، بخش مركزی شهرستان رودبار می­باشد كه در این تحقیق به چالش­های پیش­روی آن می­پردازیم، باشد كه با برنامه­ ریزی مناسب این آثار ارزشمند تاریخی گردشگر بیشتری را جذب نماید. برای شناخت آنچه كه از این میراث بزرگ مانده است، باید گام­های استوار برداشت و دستاورد پژوهش­ها و تحقیقات اندیشمندان را گرد­آورد و به نسل جوان و نسلی كه فردای این دیار از آن اوست، سپرد.    

 1-1. بیان مسأله

امروزه صنعت گردشگری یكی از 3 صنعت برتر جهان از نظر ایجاد اشتغال ودرآمد ارزی مطرح است. گردشگری عامل مهم واساسی برای توسعه وپیشرفت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی وسیاسی مناطق و همچنین یكی از روش های پررونق گذران سالم اوقات فراغت به شمار می رود.

یكی از مكان هایی كه دارای پیشینه وتمدن كهن و دارای بناها و محوطه های تاریخی و باستانی و. .. است شهرستان رودبار می باشد. این شهرستان منطقه ای كوهستانی و مرتفع ترین شهرستان استان گیلان با مساحت در حدود 2300 كیلومترمربع به شمار می رود.

این تحقیق می كوشد با برنامه ریزی و ارائه راهكار جهت توسعه میراث فرهنگی بخش مركزی شهرستان رودبار به گسترش گردشگری این منطقه باستانی كمك نماید.

1-2. اهداف تحقیق

-شناخت و معرفی آثار وابنیه های تاریخی و محوطه ها در بخش مركزی شهرستان رودبار

– شناخت میراث فرهنگی و تاثیر آن بر جذب گردشگر در بخش مركزی شهرستان رودبار

– ارائه راهكار جهت توسعه گردشگری میراث فرهنگی در بخش مركزی شهرستان رودبار

1-3. سوال تحقیق

آیا شناخت میراث فرهنگی بخش مركزی شهرستان رودبار موجب توسعه گردشگری منطقه می گردد؟

1-4. فرضیه های تحقیق

1. شناخت میراث فرهنگی موجب جذب گردشگر به این منطقه می­گردد.
2. برنامه ریزی جهت گردشگری میراث فرهنگی موجب توسعه گردشگری منطقه می­گردد.

1-5. محدودیت­ها و موانع تحقیق

1. عدم همكاری مسئولان سازمان­ها و مراكز
2. عدم همكاری عده ای از گردشگران
3. كمبود منابع در مورد محدوده تحقیق
4. عدم همكاری سازمان متولی و نداشتن اطلاعات به روز و كافی در این زمینه.

1-6. پیشینه تحقیق

اگرچه روز به روز علاقه به گردشگری میراث بیشتر می­ شود، ولی رشته­ای نو پا است و در این مقوله فقدان تحقیقات احساس می­ شود. درباره این موضوع در سطح منطقه كاری صورت نگرفته است به جز در معدودی از كتاب­های خارجی كه به صورت جزئی در مورد جغرافیای فرهنگی (بعد مادی) توضیحاتی داده شده است. در ذیل به چند نمونه اشاره می شود:

-عظیمی(1382)، در مقاله اقتصاد جهانگردی میراث فرهنگی به این امر می ­پردازد كه شهرها و شهرك­های تاریخی بدون تردید بهترین نمونه میراث فرهنگی و اجتماعی محسوب می­گردند و محقق به این نتیجه دست پیدا كرده است كه باید بهای بیشتری را به مطالعات كاربردی جهت ارزیابی تاثیرات در اقتصاد شهر، منطقه و حتی كل اقتصاد، مقصد جهانگردی فرهنگی داده شود.

جهانی(1390)، در مقاله نیم­نگاهی به محور گردشگری تاریخی و طبیعی روستای یسن (دیلمان)، می­نویسد: میراث فرهنگی هر ملتی بیانگر جنبه نبوغ آن ملت و تداوم اسرارآمیزی است كه هر ملت آنچه را در طی قرون و اعصار آفریده است و هرآنچه كه می ­تواند بالقوه در آینده بیافریند، با هم ارتباط می­دهد. فعالیت­های صنعتی و كشاورزی در طی چند سال اخیر در مناطق كوهستانی، جلگه­ای گیلان موجودیت تپه­های باستانی محوطه­های تاریخی و بناهای قدیمی خصوصا روستای یسن در دیلمان (سیاهكل) را شدیداً به مخاطره انداخته است. برخی از این آثار منجمله گورستان­های تاریخی پیش ازآن مورد حفاری علمی قرار بگیرند مورد حفاری غیر مجاز قرار گرفته است. در این استان به لحاظ تنوع اشیاء مكشوفه از منابع مختلف آن از قدیم الایام محل استقرار و تمدن زیست بوده است. این نكته حائز اهمیت است كه تحقیقات انجام یافته در استان گیلان مقطعی بوده و نه تنها استمرار نداشته بلكه یک حوزه جغرافیایی معینی را نیز در حیطه پژوهش خود نداشته است.  

• ضرورت ارائه طرح جامع حفاظت شهر و روستاهای تاریخی با عنایت به بناهایی كه دارای ارزش فرهنگی هستند و بدون فراموش كردن بناهایی كه متعلق به دوران مدرن هستند.
• به اجرا گذاردن سیاست مستمر در زمینه حفاظت، نیازمند اقدام گسترده درزمینه تمركززدایی و توجه دقیق به فرهنگ محلی است.
• -تلاش در جهت حفظ اصالت بنا، منجر به جذب گردشگران و فراهم نمودن بستری مناسب جهت اشتغال خواهد بود.
• فرهنگ­سازی از طریق ساخت برنامه های فرهنگی و اطلاع رسانی به وسیله مطبوعات ویا سایر مكانیزم­های ممكن.
• هماهنگی بین مسوولین محلی و نمایندگان سازمان میراث فرهنگی جهت ارائه تمهیداتی در زمینه كاهش آسیب­های مردمی و فراهم نمودن زمینه ­های اجرایی آن.
• برگزاری دوره­ های آموزشی چگونگی حفاظت از ابنیه وآثارتاریخی جهت متولیان بقاع متبركه.
• انجام پژوهش­های مطالعاتی و گنجاندن آن در برنامه­ های آموزش عمومی.       

نیاوپان (2006)، در ژورنال گردشگری میراث، گردشگران میراث را بر اساس انگیزه به سه دسته تقسیم می كنند: فرهنگ محور، حساس به فرهنگ و آگاه به فرهنگ. این انگیزه­ ها همراه با آثار باقیمانده از گذشته، گستره­ای از انواع گردشگری میراث را به وجود می­آورند كه همه آنها جزء مهمی از محصول میراث در كشورهای كمتر توسعه یافته هستند.

نصوری (1389)، در تحقیق خود به بررسی چالشها و فرصت‌های گردشگری در مناطق روستایی شهرستان رودبار پرداخته است. رضائی و علیزاده (1389)، نیز در پژوهش خود «توان­های اکوتوریستی در شهرستان رودبار با تأکید بر توانایی‌ها و محدودیت‌های عناصر اقلیمی» را مورد بررسی قرار داده اند.

مطالعات مقدماتی نشان می­دهد که، شهرستان رودبار با جاذبه­های بی بدیل طبیعی و تاریخی یكی از مكان های تاریخی با پیشینه وتمدن كهن و دارای بناها و محوطه­های تاریخی و باستانی است. در این تحقیق تلاش بر این است تا با بررسی جاذبه­های فرهنگی در کنارسایر مواهب طبیعی به ارائه رهنمودهای لازم جهت توسعه میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان رودبار جهت گسترش گردشگری در این منطقه باستانی پرداخته شود.

1-3. سوال تحقیق

آیا شناخت میراث فرهنگی بخش مركزی شهرستان رودبار موجب توسعه گردشگری منطقه می گردد؟

1-4. فرضیه های تحقیق

1. شناخت میراث فرهنگی موجب جذب گردشگر به این منطقه می­گردد.
2. برنامه ریزی جهت گردشگری میراث فرهنگی موجب توسعه گردشگری منطقه می­گردد.

1-5. محدودیت­ها و موانع تحقیق

1. عدم همكاری مسئولان سازمان­ها و مراكز
2. عدم همكاری عده ای از گردشگران
3. كمبود منابع در مورد محدوده تحقیق
4. عدم همكاری سازمان متولی و نداشتن اطلاعات به روز و كافی در این زمینه.

1-6. پیشینه تحقیق

اگرچه روز به روز علاقه به گردشگری میراث بیشتر می­ شود، ولی رشته­ای نو پا است و در این مقوله فقدان تحقیقات احساس می­ شود. درباره این موضوع در سطح منطقه كاری صورت نگرفته است به جز در معدودی از كتاب­های خارجی كه به صورت جزئی در مورد جغرافیای فرهنگی (بعد مادی) توضیحاتی داده شده است. در ذیل به چند نمونه اشاره می شود:

-عظیمی(1382)، در مقاله اقتصاد جهانگردی میراث فرهنگی به این امر می ­پردازد كه شهرها و شهرك­های تاریخی بدون تردید بهترین نمونه میراث فرهنگی و اجتماعی محسوب می­گردند و محقق به این نتیجه دست پیدا كرده است كه باید بهای بیشتری را به مطالعات كاربردی جهت ارزیابی تاثیرات در اقتصاد شهر، منطقه و حتی كل اقتصاد، مقصد جهانگردی فرهنگی داده شود.

جهانی(1390)، در مقاله نیم­نگاهی به محور گردشگری تاریخی و طبیعی روستای یسن (دیلمان)، می­نویسد: میراث فرهنگی هر ملتی بیانگر جنبه نبوغ آن ملت و تداوم اسرارآمیزی است كه هر ملت آنچه را در طی قرون و اعصار آفریده است و هرآنچه كه می ­تواند بالقوه در آینده بیافریند، با هم ارتباط می­دهد. فعالیت­های صنعتی و كشاورزی در طی چند سال اخیر در مناطق كوهستانی، جلگه­ای گیلان موجودیت تپه­های باستانی محوطه­های تاریخی و بناهای قدیمی خصوصا روستای یسن در دیلمان (سیاهكل) را شدیداً به مخاطره انداخته است. برخی از این آثار منجمله گورستان­های تاریخی پیش ازآن مورد حفاری علمی قرار بگیرند مورد حفاری غیر مجاز قرار گرفته است. در این استان به لحاظ تنوع اشیاء مكشوفه از منابع مختلف آن از قدیم الایام محل استقرار و تمدن زیست بوده است. این نكته حائز اهمیت است كه تحقیقات انجام یافته در استان گیلان مقطعی بوده و نه تنها استمرار نداشته بلكه یک حوزه جغرافیایی معینی را نیز در حیطه پژوهش خود نداشته است.  

• ضرورت ارائه طرح جامع حفاظت شهر و روستاهای تاریخی با عنایت به بناهایی كه دارای ارزش فرهنگی هستند و بدون فراموش كردن بناهایی كه متعلق به دوران مدرن هستند.
• به اجرا گذاردن سیاست مستمر در زمینه حفاظت، نیازمند اقدام گسترده درزمینه تمركززدایی و توجه دقیق به فرهنگ محلی است.
• -تلاش در جهت حفظ اصالت بنا، منجر به جذب گردشگران و فراهم نمودن بستری مناسب جهت اشتغال خواهد بود.
• فرهنگ­سازی از طریق ساخت برنامه های فرهنگی و اطلاع رسانی به وسیله مطبوعات ویا سایر مكانیزم­های ممكن.
• هماهنگی بین مسوولین محلی و نمایندگان سازمان میراث فرهنگی جهت ارائه تمهیداتی در زمینه كاهش آسیب­های مردمی و فراهم نمودن زمینه ­های اجرایی آن.
• برگزاری دوره­ های آموزشی چگونگی حفاظت از ابنیه وآثارتاریخی جهت متولیان بقاع متبركه.
• انجام پژوهش­های مطالعاتی و گنجاندن آن در برنامه­ های آموزش عمومی.       

نیاوپان (2006)، در ژورنال گردشگری میراث، گردشگران میراث را بر اساس انگیزه به سه دسته تقسیم می كنند: فرهنگ محور، حساس به فرهنگ و آگاه به فرهنگ. این انگیزه­ ها همراه با آثار باقیمانده از گذشته، گستره­ای از انواع گردشگری میراث را به وجود می­آورند كه همه آنها جزء مهمی از محصول میراث در كشورهای كمتر توسعه یافته هستند.

نصوری (1389)، در تحقیق خود به بررسی چالشها و فرصت‌های گردشگری در مناطق روستایی شهرستان رودبار پرداخته است. رضائی و علیزاده (1389)، نیز در پژوهش خود «توان­های اکوتوریستی در شهرستان رودبار با تأکید بر توانایی‌ها و محدودیت‌های عناصر اقلیمی» را مورد بررسی قرار داده اند.

مطالعات مقدماتی نشان می­دهد که، شهرستان رودبار با جاذبه­های بی بدیل طبیعی و تاریخی یكی از مكان های تاریخی با پیشینه وتمدن كهن و دارای بناها و محوطه­های تاریخی و باستانی است. در این تحقیق تلاش بر این است تا با بررسی جاذبه­های فرهنگی در کنارسایر مواهب طبیعی به ارائه رهنمودهای لازم جهت توسعه میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان رودبار جهت گسترش گردشگری در این منطقه باستانی پرداخته شود.