1-1- تاریخچه زیتون. 3

1-2- گیاهشناسی و پراكنش اكولوژیكی زیتون. 4

1-3- اهمیت اقتصادی.. 6

1-4- بیان مسأله و هدف از انجام تحقیق.. 7

فصل دوم : بررسی منابع

2-1- كیفیت روغن زیتون. 9

2-1-1- عوامل شیمیایی تعیین‌كننده كیفیت روغن زیتون. 9

2-1-1-1- محتوای اسیدیته آزاد. 9

2-1-1-2- ارزش پراكسید. 9

2-1-1-3- تركیبات فنولی.. 10

2-1-1-4- تركیبات اسید چرب… 10

2-2-1- عوامل مؤثر بر كیفیت روغن میوه زیتون. 10

2-2-1-1- سیستم استخراج.. 10

2-2-1-2- روش‌های آماده‌سازی خمیر زیتون. 11

2-2-1-3- سال تولید. 11

2-2-1-4- منطقه‌ی تولید. 11

2-2-1-5- مدت زمان نگهداری میوه‌ها پس از برداشت… 12

2-2-1-6- رقم. 12

2-2-1-7- زمان برداشت (درجه رسیدگی) 13

2-2- تحقیقات انجام شده در زمینه تأثیر زمان برداشت بر كیفیت روغن زیتون. 13

فصل سوم : مواد و روش‌ها

3-1- مشخصات جغرافیایی محل انجام آزمایش… 17

3-2- مواد گیاهی.. 17

3-3- رقم‌های مورد استفاده در تحقیق.. 17

3-3-1- رقم ‘زرد^‘ 17

3-3-2- زیتون رقم ‘آربكین’ 18

3-4- مراحل انجام آزمایش… 19

3-5- نوع طرح آزمایشی و معرفی تیمارها 20

3-6-صفت مورد اندازه گیری.. 20

3-6-1- نیروی لازم جهت جدا كردن میوه از دم آن. 20

3-6-2- اسیدیته. 21

3-6-3- عدد پراكسید. 21

3-6-4- تعیین میزان پلی فنل‌ها 22

3-6-5- درصد روغن.. 22

3-6-6- تعیین میزان اسید اولئیك… 24

3-7- تجزیه و تحلیل داده‌ها 24

فصل چهارم : نتایج و بحث

4-1- اسیدیته. 26

4-2- پراكسید. 29

4-3- درصد روغن.. 31

4-4- نیروی جداسازی دم از میوه 33

4-5- میزان پلی فنول. 35

4-6- میزان اولئیک اسید. 38

1-1- تاریخچه زیتون. 3

1-2- گیاهشناسی و پراكنش اكولوژیكی زیتون. 4

1-3- اهمیت اقتصادی.. 6

1-4- بیان مسأله و هدف از انجام تحقیق.. 7

فصل دوم : بررسی منابع

2-1- كیفیت روغن زیتون. 9

2-1-1- عوامل شیمیایی تعیین‌كننده كیفیت روغن زیتون. 9

2-1-1-1- محتوای اسیدیته آزاد. 9

2-1-1-2- ارزش پراكسید. 9

2-1-1-3- تركیبات فنولی.. 10

2-1-1-4- تركیبات اسید چرب… 10

2-2-1- عوامل مؤثر بر كیفیت روغن میوه زیتون. 10

2-2-1-1- سیستم استخراج.. 10

2-2-1-2- روش‌های آماده‌سازی خمیر زیتون. 11

2-2-1-3- سال تولید. 11

2-2-1-4- منطقه‌ی تولید. 11

2-2-1-5- مدت زمان نگهداری میوه‌ها پس از برداشت… 12

2-2-1-6- رقم. 12

2-2-1-7- زمان برداشت (درجه رسیدگی) 13

2-2- تحقیقات انجام شده در زمینه تأثیر زمان برداشت بر كیفیت روغن زیتون. 13

فصل سوم : مواد و روش‌ها

3-1- مشخصات جغرافیایی محل انجام آزمایش… 17

3-2- مواد گیاهی.. 17

3-3- رقم‌های مورد استفاده در تحقیق.. 17

3-3-1- رقم ‘زرد^‘ 17

3-3-2- زیتون رقم ‘آربكین’ 18

3-4- مراحل انجام آزمایش… 19

3-5- نوع طرح آزمایشی و معرفی تیمارها 20

3-6-صفت مورد اندازه گیری.. 20

3-6-1- نیروی لازم جهت جدا كردن میوه از دم آن. 20

3-6-2- اسیدیته. 21

3-6-3- عدد پراكسید. 21

3-6-4- تعیین میزان پلی فنل‌ها 22

3-6-5- درصد روغن.. 22

3-6-6- تعیین میزان اسید اولئیك… 24

3-7- تجزیه و تحلیل داده‌ها 24

فصل چهارم : نتایج و بحث

4-1- اسیدیته. 26

4-2- پراكسید. 29

4-3- درصد روغن.. 31

4-4- نیروی جداسازی دم از میوه 33

4-5- میزان پلی فنول. 35

4-6- میزان اولئیک اسید. 38

فهرست منابع. 41

چكیده

     زیتون (L.. (Olea europea از خانواده Oleaceae است که یکی از درختان میوه مهم در سراسر دنیا به شمار می رود و تولید جهانی آن بالغ بر 16 میلیون تن است که کشورهای اسپانیا، ایتالیا، یونان و ترکیه از مهمترین تولید کنندگان آن به شمار می روند. رسیدن زیتون ها فرایندی آهسته و طولانی است که تاًثیر بسزائی بر میزان روغن زیتون دارد. همچنین ایجاد وقفه بین برداشت و استحصال روغن زیتون باعث ایجاد شرایط نامطلوب در این میوه می گردد، لذا اندازه گیری بهترین زمان برداشت بسیار حائز اهمیت خواهد بود. به منظور اندازه گیری زمان برداشت و تاثیر آن بر روی كیفیت روغن زیتون، آزمایش فاکتوریل با دوفاکتور: 2 رقم (‘زرد’ و ‘آربکین’) و شش زمان برداشت (3/8/91، 10/8/91، 17/8/91، 24/8/91، 1/9/91، 8/9/91) بر اساس طرح RCBD با 12 تیمار، 3 تکرار و 36 پلات آزمایشی انجام شد. شاخص های کیفی مثل: درصد روغن، میزان ترکیبات فنولیک، درجه پراکسیداسیون، اولئیک اسید، نیروی جداسازی دم از میوه و اسیدیته ارزیابی شد. بهترین زمان برداشت برای رقم زرد 17/8/91 و برای رقم آربکین 24/8/91 بود.

كلمات كلیدی: زیتون، زمان برداشت درصد روغن، کیفیت میوه.

-1- تاریخچه زیتون

1-2- گیاهشناسی و پراكنش اكولوژیكی زیتون

     زیتون Olea europea L.)) از گیاهان دو لپه با گل‌های كامل از تیره زیتون سانان Oleaceae و جنس Olea است و تعداد گونه‌های این خانواده هنوز كاملاً مشخص نیست (معصومی و ارزانی، 1379).   زیتون از درختان میوه مهم در سراسر دنیا به شمار می رود و تولید جهانی آن بالغ بر 8 میلیون تن است که کشورهای اسپانیا، ایتالیا، یونان و ترکیه از مهمترین تولید کنندگان آن به شمار می روند (صداقت حور، 1381؛ جلیلی مرندی، 1387). زیتون دارای ریشه‌های نسبتاً سطحی است. عمق ریشه این گیاه عمدتاً 5/1 تا 2 متر می‌باشد و گسترش سیستم ریشه زیتون بستگی به جنس خاك دارد. در خاكهای سبك انشعاب عرضی این گیاه تا 12 متر است. در ابتدای رشد ریشه زیتون، ابتدا یک یا دو ریشه عمودی قوی ایجاد می‌شود و سپس ریشه‌های ثانویه از آن منشعب می‌شوند. تنه درخت جوان صاف، مستقیم و مدور است ولی با افزایش سن درخت با ایجاد پایه‌های متوالی از این حالت خارج شده و به شكل كلاف پیچیده كه از بهم پیوستن چندین تنه حاصل می‌شود در می‌آید (اقدامی، 1381). در درختان زیتون دو نوع شاخه دیده شده است: یكی شاخه‌های مسن كه به اطراف گسترده می‌شوند و دارای شكل نامنظم و پیچ و تاب خورده و خم اند و پیوسته آنها سیاه و چوب پنبه‌ای است و دیگری شاخه‌های جوان یكساله كه دارای پوسته نقره‌ای، قطر باریک و گاهی پوشیده از نوعی مواد گردی یا مومی است و تا مدتی به صورت علفی باقی می‌ماند و دیر چوبی می‌شود (طباطبایی، 1374)، شاخه‌های اصلی عموماً ساختار اسكلت بندی درخت را تشكیل می‌دهند. شكل ظاهری درخت به رشد شاخه‌های فرعی بستگی دارد و چگونگی رشد آن در ارقام مختلف فرق می‌كند(شکل 1-1) (اقدامی، 1381). گلها به رنگ سفید شیری، دارای 4 كاسبرگ كه در دو طرف قرار گرفته و دارای چهار گلبرگ پیوسته و دو پرچم و یک مادگی یا دو برچه كه معمولاً یكی از برچه‌ها بارور می‌شود. گل آذین آن خوشه‌ای و دارای تخمدان آزاد و دمگل کوتاه است (طباطبایی، 1374). برگهای زیتون مانند اكثر جنسهای دیگر تیره‌ی (Oleaceae)، به صورت دیرپا تك تك و متقابل، سر نیزه‌ای یا واژ تخم مرغی، با دمبرگ كوتاه، نوك برگ كند با حاشیه پیچیده همیشه سبز و نیمه پایا (هر برگ معمولاً 2 تا 3 سال روی درخت باقی می‌ماند) دیده می‌شود. رویه بالایی برگها سبز تیره و پوشیده از بافت كوتیكول ضخیم و رویه‌ی پائینی آنها تقریباً متمایل به نقره‌ای و پوشیده از كركهای ستاره‌ای متراكم است (طباطبایی، 1374). ابعاد برگها در واریته‌های مختلف متفاوت است (شکل 1-3) (اقدامی، 1381). اكثر زیتون هایی كه میوه آنها قابل خوردن است به گونه europea تعلق دارد كه سرشار از روغن و مواد غذایی پر ارزش است (طباطبایی، 1374). میوه‌ها شفت، گوشتی، بیضوی كشیده به قطر 5/1 تا 5/2 سانتی متر دارای یک هسته و روی ساقه‌های یكساله تشكیل می‌گردند (شکل 1-2). اندوكارپ دوكی شكل، خیلی سخت به دو قسمت نامساوی تقسیم می‌شود و دارای یک بذر با آلبومن روغنی است. اپی كارپ و مزوكارپ حاوی روغن بوده و بخش خوراكی میوه زیتون را تشكیل می‌دهند (شکل 1-2 و 1-4). درخت زیتون از هترو زیگوسیتی بالایی برخوردار است. گرچه خودگشنی در باغ‌های زیتون معمول است ولی خود ناسازگاری بین ارقام هم قابل توجه است (اثنی عشری، 1368؛ معصومی و ارزانی ، 1379 و بروسوس، 1985).

شکل 1-1- درخت زیتون

شکل 1-2- میوه زیتون

شکل 1-3- برگ زیتون

1-3- اهمیت اقتصادی

   طبق اطلاعات منتشره توسط FAO[3] كشورهای اسپانیا، ایتالیا، تونس، سوریه و الجزایر مهمترین كشورهای تولید كننده زیتون هستند (درویشیان، 1376). مطابق اطلاعات منتشره توسط سازمان خوار و بار جهانی (FAO) سطح زیر كشت جهانی زیتون در سال 2005 برابر 7455049 هكتار است از این مساحت بالغ بر 14513179 تن میوه تولید می‌شود كه 75 درصد آن در اروپا، 13 درصد در ‌آسیا، 8 درصد در آفریقا، 3 درصد در آمریكا و به میزان كمی در اقیانوسیه قرار دارد و کشورهای اسپانیا، ایتالیا، تونس، سوریه و الجزایر مهمترین کشورهای تولید کننده ی زیتون هستند (درویشیان، 1376؛ نقل از جمالیزاده، 1385). در ایران با توجه به طرح توسعه زیتون از سال 1379 تاكنون بیش از 70 هزار هكتار باغ زیتون جدید در مناطق مختلف كشور احداث شده است. مناطقی از استان‌های گلستان، خوزستان، فارس، لرستان، كرمانشاه، ایلام، سیستان و بلوچستان، كرمان، یزد، مركزی، تهران و غیره به كشت زیتون اختصاص یافته است. ضمن اینكه در استان‌های گیلان، زنجان و قزوین نیز سطح زیر كشت زیتون توسعه یافته است (رمضانی، 1382). طبق آمار FAO امروزه سطح زیر كشت بازده زیتون در ایران بالغ بر 13000 هكتار است كه 41000 تن میوه از این مقدار بدست می‌‌آید (نقل از جمالیزاده، 1385). مهمترین فرآورده‌ای كه از كشت زیتون به دست می‌آید روغن زیتون است. حدود 93 درصد تولید جهانی زیتون منحصراً برای تهیه روغن به كارخانجات روغن كشی گسیل می‌شود (اثنی عشری، 1368). روغن زیتون بین روغن‌های خوراكی سیال در مقام پنجم بعد از سویا، بادام زمینی، دانه كلم روغنی و پنبه قرار دارد (میرمنصوری، 1366). بیش از 11 میلیون تن زیتون به روغن تبدیل می‌شود. در حال حاضر بین 4/2 تا 5/2 میلیون تن روغن زیتون در جهان تولید می‌شود. حدود 93 درصد از مجموع تولیدات روغن زیتون در 5 كشور اروپایی حاشیه دریای مدیترانه شامل ایتالیا، اسپانیا، یونان، تركیه و تونس به دست می‌آید. ایتالیا و اسپانیا به تنهایی حدود 8/60 درصد از روغن زیتون را در جهان تولید می‌كنند و تولید سالانه روغن زیتون در ایران حدود هزار تن است كه از 14 هزار تن میوه به دست می‌‌آید (جدول 1-1) (نقل از جمالیزاده، 1385).

 

فهرست منابع. 41

چكیده

     زیتون (L.. (Olea europea از خانواده Oleaceae است که یکی از درختان میوه مهم در سراسر دنیا به شمار می رود و تولید جهانی آن بالغ بر 16 میلیون تن است که کشورهای اسپانیا، ایتالیا، یونان و ترکیه از مهمترین تولید کنندگان آن به شمار می روند. رسیدن زیتون ها فرایندی آهسته و طولانی است که تاًثیر بسزائی بر میزان روغن زیتون دارد. همچنین ایجاد وقفه بین برداشت و استحصال روغن زیتون باعث ایجاد شرایط نامطلوب در این میوه می گردد، لذا اندازه گیری بهترین زمان برداشت بسیار حائز اهمیت خواهد بود. به منظور اندازه گیری زمان برداشت و تاثیر آن بر روی كیفیت روغن زیتون، آزمایش فاکتوریل با دوفاکتور: 2 رقم (‘زرد’ و ‘آربکین’) و شش زمان برداشت (3/8/91، 10/8/91، 17/8/91، 24/8/91، 1/9/91، 8/9/91) بر اساس طرح RCBD با 12 تیمار، 3 تکرار و 36 پلات آزمایشی انجام شد. شاخص های کیفی مثل: درصد روغن، میزان ترکیبات فنولیک، درجه پراکسیداسیون، اولئیک اسید، نیروی جداسازی دم از میوه و اسیدیته ارزیابی شد. بهترین زمان برداشت برای رقم زرد 17/8/91 و برای رقم آربکین 24/8/91 بود.

كلمات كلیدی: زیتون، زمان برداشت درصد روغن، کیفیت میوه.

-1- تاریخچه زیتون

1-2- گیاهشناسی و پراكنش اكولوژیكی زیتون

     زیتون Olea europea L.)) از گیاهان دو لپه با گل‌های كامل از تیره زیتون سانان Oleaceae و جنس Olea است و تعداد گونه‌های این خانواده هنوز كاملاً مشخص نیست (معصومی و ارزانی، 1379).   زیتون از درختان میوه مهم در سراسر دنیا به شمار می رود و تولید جهانی آن بالغ بر 8 میلیون تن است که کشورهای اسپانیا، ایتالیا، یونان و ترکیه از مهمترین تولید کنندگان آن به شمار می روند (صداقت حور، 1381؛ جلیلی مرندی، 1387). زیتون دارای ریشه‌های نسبتاً سطحی است. عمق ریشه این گیاه عمدتاً 5/1 تا 2 متر می‌باشد و گسترش سیستم ریشه زیتون بستگی به جنس خاك دارد. در خاكهای سبك انشعاب عرضی این گیاه تا 12 متر است. در ابتدای رشد ریشه زیتون، ابتدا یک یا دو ریشه عمودی قوی ایجاد می‌شود و سپس ریشه‌های ثانویه از آن منشعب می‌شوند. تنه درخت جوان صاف، مستقیم و مدور است ولی با افزایش سن درخت با ایجاد پایه‌های متوالی از این حالت خارج شده و به شكل كلاف پیچیده كه از بهم پیوستن چندین تنه حاصل می‌شود در می‌آید (اقدامی، 1381). در درختان زیتون دو نوع شاخه دیده شده است: یكی شاخه‌های مسن كه به اطراف گسترده می‌شوند و دارای شكل نامنظم و پیچ و تاب خورده و خم اند و پیوسته آنها سیاه و چوب پنبه‌ای است و دیگری شاخه‌های جوان یكساله كه دارای پوسته نقره‌ای، قطر باریک و گاهی پوشیده از نوعی مواد گردی یا مومی است و تا مدتی به صورت علفی باقی می‌ماند و دیر چوبی می‌شود (طباطبایی، 1374)، شاخه‌های اصلی عموماً ساختار اسكلت بندی درخت را تشكیل می‌دهند. شكل ظاهری درخت به رشد شاخه‌های فرعی بستگی دارد و چگونگی رشد آن در ارقام مختلف فرق می‌كند(شکل 1-1) (اقدامی، 1381). گلها به رنگ سفید شیری، دارای 4 كاسبرگ كه در دو طرف قرار گرفته و دارای چهار گلبرگ پیوسته و دو پرچم و یک مادگی یا دو برچه كه معمولاً یكی از برچه‌ها بارور می‌شود. گل آذین آن خوشه‌ای و دارای تخمدان آزاد و دمگل کوتاه است (طباطبایی، 1374). برگهای زیتون مانند اكثر جنسهای دیگر تیره‌ی (Oleaceae)، به صورت دیرپا تك تك و متقابل، سر نیزه‌ای یا واژ تخم مرغی، با دمبرگ كوتاه، نوك برگ كند با حاشیه پیچیده همیشه سبز و نیمه پایا (هر برگ معمولاً 2 تا 3 سال روی درخت باقی می‌ماند) دیده می‌شود. رویه بالایی برگها سبز تیره و پوشیده از بافت كوتیكول ضخیم و رویه‌ی پائینی آنها تقریباً متمایل به نقره‌ای و پوشیده از كركهای ستاره‌ای متراكم است (طباطبایی، 1374). ابعاد برگها در واریته‌های مختلف متفاوت است (شکل 1-3) (اقدامی، 1381). اكثر زیتون هایی كه میوه آنها قابل خوردن است به گونه europea تعلق دارد كه سرشار از روغن و مواد غذایی پر ارزش است (طباطبایی، 1374). میوه‌ها شفت، گوشتی، بیضوی كشیده به قطر 5/1 تا 5/2 سانتی متر دارای یک هسته و روی ساقه‌های یكساله تشكیل می‌گردند (شکل 1-2). اندوكارپ دوكی شكل، خیلی سخت به دو قسمت نامساوی تقسیم می‌شود و دارای یک بذر با آلبومن روغنی است. اپی كارپ و مزوكارپ حاوی روغن بوده و بخش خوراكی میوه زیتون را تشكیل می‌دهند (شکل 1-2 و 1-4). درخت زیتون از هترو زیگوسیتی بالایی برخوردار است. گرچه خودگشنی در باغ‌های زیتون معمول است ولی خود ناسازگاری بین ارقام هم قابل توجه است (اثنی عشری، 1368؛ معصومی و ارزانی ، 1379 و بروسوس، 1985).

شکل 1-1- درخت زیتون

شکل 1-2- میوه زیتون

شکل 1-3- برگ زیتون

1-3- اهمیت اقتصادی

   طبق اطلاعات منتشره توسط FAO[3] كشورهای اسپانیا، ایتالیا، تونس، سوریه و الجزایر مهمترین كشورهای تولید كننده زیتون هستند (درویشیان، 1376). مطابق اطلاعات منتشره توسط سازمان خوار و بار جهانی (FAO) سطح زیر كشت جهانی زیتون در سال 2005 برابر 7455049 هكتار است از این مساحت بالغ بر 14513179 تن میوه تولید می‌شود كه 75 درصد آن در اروپا، 13 درصد در ‌آسیا، 8 درصد در آفریقا، 3 درصد در آمریكا و به میزان كمی در اقیانوسیه قرار دارد و کشورهای اسپانیا، ایتالیا، تونس، سوریه و الجزایر مهمترین کشورهای تولید کننده ی زیتون هستند (درویشیان، 1376؛ نقل از جمالیزاده، 1385). در ایران با توجه به طرح توسعه زیتون از سال 1379 تاكنون بیش از 70 هزار هكتار باغ زیتون جدید در مناطق مختلف كشور احداث شده است. مناطقی از استان‌های گلستان، خوزستان، فارس، لرستان، كرمانشاه، ایلام، سیستان و بلوچستان، كرمان، یزد، مركزی، تهران و غیره به كشت زیتون اختصاص یافته است. ضمن اینكه در استان‌های گیلان، زنجان و قزوین نیز سطح زیر كشت زیتون توسعه یافته است (رمضانی، 1382). طبق آمار FAO امروزه سطح زیر كشت بازده زیتون در ایران بالغ بر 13000 هكتار است كه 41000 تن میوه از این مقدار بدست می‌‌آید (نقل از جمالیزاده، 1385). مهمترین فرآورده‌ای كه از كشت زیتون به دست می‌آید روغن زیتون است. حدود 93 درصد تولید جهانی زیتون منحصراً برای تهیه روغن به كارخانجات روغن كشی گسیل می‌شود (اثنی عشری، 1368). روغن زیتون بین روغن‌های خوراكی سیال در مقام پنجم بعد از سویا، بادام زمینی، دانه كلم روغنی و پنبه قرار دارد (میرمنصوری، 1366). بیش از 11 میلیون تن زیتون به روغن تبدیل می‌شود. در حال حاضر بین 4/2 تا 5/2 میلیون تن روغن زیتون در جهان تولید می‌شود. حدود 93 درصد از مجموع تولیدات روغن زیتون در 5 كشور اروپایی حاشیه دریای مدیترانه شامل ایتالیا، اسپانیا، یونان، تركیه و تونس به دست می‌آید. ایتالیا و اسپانیا به تنهایی حدود 8/60 درصد از روغن زیتون را در جهان تولید می‌كنند و تولید سالانه روغن زیتون در ایران حدود هزار تن است كه از 14 هزار تن میوه به دست می‌‌آید (جدول 1-1) (نقل از جمالیزاده، 1385).

«شاهنامه به دلیل ژرف بودن پژوهش های گردآمده در آن ، هم برای خوانندگان علاقه مند به شناخت فردوسی و شاهنامه ، منبعی ارزشمند است و یکی از ارزشمندترین آثار ملی ایران است که خواننده را با شخصیت‏های بسیاری روبرو می‏کند که هر کدام به نوعی بیان کننده حالات و کنش و واکنش انسان جامعه امروزی است که در برابر وقایع و حوادث روزمره از خود نشان می‏دهد. از این‏رو شاهنامه بستر مناسبی برای پژوهش‏هایی است که درصددند به نقد روانشناسی شخصیت‏ها بپردازند» (حمیدیان، سعید، 1387 :30).

«در همه فرهنگ‏ها (اعم از شرقی و غربی، قدیم و جدید، دینی و سکولار) و نیز در همه ادیان و مذاهب (اعم از آریایی و سامی و خاور دور)، طبیعت خواب و خواب دیدن و دنیای پر رمز و راز رویا، پیوسته توجه بسیاری از انسان‏ها را – از خواص و عوام – به خود جلب کرده و بخش بزرگی از فرهنگ، اساطیر، اعتقادات دینی و ادبیات هر سرزمین را به خود اختصاص داده است» (حمیدیان، سعید، 1387 :30).

«از روزگاران کهن تا امروز، اندیشه‏های گوناگون و باورهای متفاوت درباره خواب و رویا، روان بوده است. در فلسفه غرب برابر نظریه‏های فیلسوفان یونان، «نفس ناطقه» در بعضی احوال و ازمان به مرتبه روحانی خود و اصل و متصل می‏شود. به قول سقراط، رویا صدای وجدان انسان است؛ باید آن را درست دانست و از آن اطاعت کرد» (اریک،132:1378). «در فلسفه شرق نیز، رویا حاصل فاصله گرفتن روح از حواس ظاهری و میل آن به قوای باطنی است، به این معنی که انسان گاهی در عالم خواب به ادراک حقایق هستی و وقایع آینده موفق می‏شود و از این رهگذر، به ادراک و معرفت شهودی دست می‏یابد. این احوال اگر در عالم بیداری و هشیاری روی دهد، به آن «مکاشفه» می‏گویند و اگر در عالم خواب طبیعی پیش آید، در صورتی که شفاف باشد، «رویای صادقه» است و در صورتی که ضعیف و مبهم باشد، پیام آن باید تفسیر و تجزیه و تحلیل (تعبیر) روشن شود» (ابن خلدون، 132:1369).

این پایان نامه پنج فصل دارد؛ در فصل اول ما به بیان مساله، پرسش تحقیق، فرضیه‏ها، ضرورت این تحقیق، اهداف‏، پیشینه و غیره می‏پردازیم و روشن می‏کنیم که اساساً چرا این موضوع برای این رساله انتخاب شد. فصل دوم شامل مبانی نظری این تحقیق است؛ در این فصل ما به موضوع که در واقع خواب و رویا است‏، می‏پردازیم. هم‏چنین به خواب و خواب‏گزاری، اخترشناسی، پیش‏گویی و فال‏گیری از منظر روانشناختی و جامعه شناسی نیز نگاهی می‏افکنیم و از این طریق مبانی نظری خود را فراهم کرده‏ایم.

فصل سوم شامل معرفی فردوسی و اثر گرانقدرش‏، شاهنامه است. و در ادامه این فصل به شرح احوال و اثر فردوسی اختصاص داده‏ایم.

فصل چهارم را با تحلیل و توضیح خواب‏ها، اخترشماری‏ها، پیش‏گویی‏ها و سایر موارد از این دست که به موضوع پایان‏ نامه‏ی ما مربوط می‏شده پرداختیم. در این بخش با دسته ‏بندی خواب‏ها در یک زیر مجموعه، پیش‏گویی‏ها در زیرمجموعه‏ی دیگر و همین‏طور سایرشقوق به بررسی بسامدی این موارد پرداختیم. فصل پنجم شامل نتایج تحقیق است که علاوه بر بیان کلامی، به صورت نمودار نیز ارائه شده است و نشان می‏دهد که این عناصر آینده‏نگری و آینده‏بینی چنان در تار و پود آن مردم نشسته بود که تعیین‏کننده‏ی

«شاهنامه به دلیل ژرف بودن پژوهش های گردآمده در آن ، هم برای خوانندگان علاقه مند به شناخت فردوسی و شاهنامه ، منبعی ارزشمند است و یکی از ارزشمندترین آثار ملی ایران است که خواننده را با شخصیت‏های بسیاری روبرو می‏کند که هر کدام به نوعی بیان کننده حالات و کنش و واکنش انسان جامعه امروزی است که در برابر وقایع و حوادث روزمره از خود نشان می‏دهد. از این‏رو شاهنامه بستر مناسبی برای پژوهش‏هایی است که درصددند به نقد روانشناسی شخصیت‏ها بپردازند» (حمیدیان، سعید، 1387 :30).

«در همه فرهنگ‏ها (اعم از شرقی و غربی، قدیم و جدید، دینی و سکولار) و نیز در همه ادیان و مذاهب (اعم از آریایی و سامی و خاور دور)، طبیعت خواب و خواب دیدن و دنیای پر رمز و راز رویا، پیوسته توجه بسیاری از انسان‏ها را – از خواص و عوام – به خود جلب کرده و بخش بزرگی از فرهنگ، اساطیر، اعتقادات دینی و ادبیات هر سرزمین را به خود اختصاص داده است» (حمیدیان، سعید، 1387 :30).

«از روزگاران کهن تا امروز، اندیشه‏های گوناگون و باورهای متفاوت درباره خواب و رویا، روان بوده است. در فلسفه غرب برابر نظریه‏های فیلسوفان یونان، «نفس ناطقه» در بعضی احوال و ازمان به مرتبه روحانی خود و اصل و متصل می‏شود. به قول سقراط، رویا صدای وجدان انسان است؛ باید آن را درست دانست و از آن اطاعت کرد» (اریک،132:1378). «در فلسفه شرق نیز، رویا حاصل فاصله گرفتن روح از حواس ظاهری و میل آن به قوای باطنی است، به این معنی که انسان گاهی در عالم خواب به ادراک حقایق هستی و وقایع آینده موفق می‏شود و از این رهگذر، به ادراک و معرفت شهودی دست می‏یابد. این احوال اگر در عالم بیداری و هشیاری روی دهد، به آن «مکاشفه» می‏گویند و اگر در عالم خواب طبیعی پیش آید، در صورتی که شفاف باشد، «رویای صادقه» است و در صورتی که ضعیف و مبهم باشد، پیام آن باید تفسیر و تجزیه و تحلیل (تعبیر) روشن شود» (ابن خلدون، 132:1369).

این پایان نامه پنج فصل دارد؛ در فصل اول ما به بیان مساله، پرسش تحقیق، فرضیه‏ها، ضرورت این تحقیق، اهداف‏، پیشینه و غیره می‏پردازیم و روشن می‏کنیم که اساساً چرا این موضوع برای این رساله انتخاب شد. فصل دوم شامل مبانی نظری این تحقیق است؛ در این فصل ما به موضوع که در واقع خواب و رویا است‏، می‏پردازیم. هم‏چنین به خواب و خواب‏گزاری، اخترشناسی، پیش‏گویی و فال‏گیری از منظر روانشناختی و جامعه شناسی نیز نگاهی می‏افکنیم و از این طریق مبانی نظری خود را فراهم کرده‏ایم.

فصل سوم شامل معرفی فردوسی و اثر گرانقدرش‏، شاهنامه است. و در ادامه این فصل به شرح احوال و اثر فردوسی اختصاص داده‏ایم.

فصل چهارم را با تحلیل و توضیح خواب‏ها، اخترشماری‏ها، پیش‏گویی‏ها و سایر موارد از این دست که به موضوع پایان‏ نامه‏ی ما مربوط می‏شده پرداختیم. در این بخش با دسته ‏بندی خواب‏ها در یک زیر مجموعه، پیش‏گویی‏ها در زیرمجموعه‏ی دیگر و همین‏طور سایرشقوق به بررسی بسامدی این موارد پرداختیم. فصل پنجم شامل نتایج تحقیق است که علاوه بر بیان کلامی، به صورت نمودار نیز ارائه شده است و نشان می‏دهد که این عناصر آینده‏نگری و آینده‏بینی چنان در تار و پود آن مردم نشسته بود که تعیین‏کننده‏ی سرنوشتشان بوده ، از بسامد بالایی هم برخوردار است.

1-2 بیان مسأله

«خواب و رویا یكی از رازناك‏ترین و پیچیده‏ترین پدیده‏های عالم هستی است كه هنوز سخن فرجامین درباره‏ی آن گفته نشده است. از سوی دیگر، این پدیده با همه رازناكی و پیچیدگی‏اش، كاربردی ژرف در فرهنگ ایرانی یافته است، به گونه‏‏ای كه در سراسر زندگی این قوم می‏توان نمودی از خواب و رویا را مشاهده كرد. از آنجا كه شاهنامه آیینه‏ی تمام نمای فرهنگ ایرانی در درازنای تاریخ این ملت است، در این رساله، بازتاب پدیده خواب و رویا بر روند زندگی و سرنوشت شخصیت‏های شاهنامه مورد بررسی قرار گرفته است. خواب و رویا یكی از داده‏های الهی است كه همواره در پرده‏ای از رمز و راز نهفته شده و ذهن آدمی را به خود مشغول ساخته است. این پدیده دریایی است بس شگرف و ناپیدا كرانه؛ جهانی است شگفت‏انگیز و هزار تو كه هر شب همگان فرصت آن را می‏یابند كه به گوشه و كنار این دنیای غریب سرك كشیده، ندیده‏ها و ناشنیده‏ها را ببینند و بشنوند .‏خواب آن حالت آرامش و سكونی است كه پس از یک دوره كوشش و تلاش به سراغ آدمی می‏آید و فرد، بریده از هیاهوی زندگی سر بر بالین می‏گذارد‏. در این زمان، روزنه‏ای به جهان دیگر گشوده می‏شود و روان آدمی سبك‏بال به سوی عالم بالا می‏پوید» (امین،25:1384).

«خواب و رویا در اساطیرایرانی اهمیت فراوان داشته است و آن‏ها دیدن خواب را در سرنوشت خود مؤثر می‏دانستند. شاهان در دربار خود خواب‏گزارانی داشتند که بعد از دیدن خواب به آن‏ها مراجعه  می‏کردند تا برایشان تعبیرخواب کنند. گزارشی را که خواب‏گزار می‏داد ممکن بود شاه را تا مدت‏ها به فکر فرو ببرد و همچنین پایه بسیاری از جنگ‏ها، ازدواج‏ها و تولد و مرگ را مشخص کند. نه تنها در ایران باستان پدیده خواب تأثیر داشته بلکه در جوامع مختلف هم مؤثر بوده و فکر دانشمندان بسیاری را به خود مشغول کرده که چرا انسان پس از پایان کار روزانه و هنگام به خواب رفتن رویا می‏بیند. البته رویا زمانی پدید می‏آید که خواب خیلی عمیق نباشد زیرا وقتی خواب خیلی عمیق باشد انسان از فرط خستگی خواب نمی‏بیند. سقراط ادعا می‏کند که رویا ماهیت و مبدأ الهی دارد به‏طوری‏که به وسیله رویا می‏توان آینده را پیش‏بینی کرد» (حمیدیان‏،سعید، 1379: 28)

«اما در شاهنامه خواب و رویا‏های بسیاری دیده می‏شود که ناشی از باور و اعتقاد مردم ایران باستان بوده است آنان اعتقاد داشتند که عناصر طبیعی و غیر‏طبیعی که در زمان خواب به دیدنشان می‏آید در سرنوشتشان موثر بوده و باعث به وجود آمدن حوادث اصلی می‏شود فردوسی حتی دیدن خواب و تعبیر آن را نشانی از علم پیامبری می‏داند.

خواه امید گیر و خواهی بیم

هیچ بر هرزه نافرید حكیم

                                                                            (سنایی، 83:1377)

فردوسی همچنین در شاهنامه موارد بسیاری را نشان می‏دهد که سرنوشت آن‏ها در خواب و رویا رقم می‏خورد؛ همچنین در شاهنامه هر مرد عادی نمی‏تواند تعبیر خواب کند زیرا کسی باید از این نیروی الهی بهره بگیرد که دارای فره ایزدی باشد که در شاهنامه تعبیر این‏گونه خواب‏ها و رویاها توسط موبدان صورت  می‏گیرد. در عصر ما هنوز مردم با دیدن خواب و رویا مدت‏ها به آن فکر می‏کنند و اگر خواب بدی ببینند سعی می‏کنند از حوادث آن پیشگیری کنند غافل از این‏که تقدیر و سرنوشت انسان دردست خداست» (کزازی ،1376: 19).

1-3 سوالات تحقیق

1. آیا خواب و رویا و پیشگویی بر سرنوشت و روند زندگی شخصیت‏های شاهنامه تاثیر دارد؟
2. آیا خواب و رویا در شاهنامه، وسیله‏ای برای غیب‏گویی شناخته شده است؟
3. آیا رویا در شاهنامه، ابزار شناخت شهودی و وسیله‏ای برای ادراک ماورای طبیعی است؟

1-4 اهمیت و ضرورت تحقیق

همان‏طور‏که پیش از این گفتیم مغفول واقع شدن این اصطلاح ادبی از چشم محققان و پژوهشگران خود بزرگ‏ترین دلیل شکل‏گیری این رساله بوده است. همان‏طور که اشاره شد، این تکنیک یکی از هنرهای فردوسی در خلق داستان‏های شاهنامه است.

 سرنوشتشان بوده ، از بسامد بالایی هم برخوردار است.

1-2 بیان مسأله

«خواب و رویا یكی از رازناك‏ترین و پیچیده‏ترین پدیده‏های عالم هستی است كه هنوز سخن فرجامین درباره‏ی آن گفته نشده است. از سوی دیگر، این پدیده با همه رازناكی و پیچیدگی‏اش، كاربردی ژرف در فرهنگ ایرانی یافته است، به گونه‏‏ای كه در سراسر زندگی این قوم می‏توان نمودی از خواب و رویا را مشاهده كرد. از آنجا كه شاهنامه آیینه‏ی تمام نمای فرهنگ ایرانی در درازنای تاریخ این ملت است، در این رساله، بازتاب پدیده خواب و رویا بر روند زندگی و سرنوشت شخصیت‏های شاهنامه مورد بررسی قرار گرفته است. خواب و رویا یكی از داده‏های الهی است كه همواره در پرده‏ای از رمز و راز نهفته شده و ذهن آدمی را به خود مشغول ساخته است. این پدیده دریایی است بس شگرف و ناپیدا كرانه؛ جهانی است شگفت‏انگیز و هزار تو كه هر شب همگان فرصت آن را می‏یابند كه به گوشه و كنار این دنیای غریب سرك كشیده، ندیده‏ها و ناشنیده‏ها را ببینند و بشنوند .‏خواب آن حالت آرامش و سكونی است كه پس از یک دوره كوشش و تلاش به سراغ آدمی می‏آید و فرد، بریده از هیاهوی زندگی سر بر بالین می‏گذارد‏. در این زمان، روزنه‏ای به جهان دیگر گشوده می‏شود و روان آدمی سبك‏بال به سوی عالم بالا می‏پوید» (امین،25:1384).

«خواب و رویا در اساطیرایرانی اهمیت فراوان داشته است و آن‏ها دیدن خواب را در سرنوشت خود مؤثر می‏دانستند. شاهان در دربار خود خواب‏گزارانی داشتند که بعد از دیدن خواب به آن‏ها مراجعه  می‏کردند تا برایشان تعبیرخواب کنند. گزارشی را که خواب‏گزار می‏داد ممکن بود شاه را تا مدت‏ها به فکر فرو ببرد و همچنین پایه بسیاری از جنگ‏ها، ازدواج‏ها و تولد و مرگ را مشخص کند. نه تنها در ایران باستان پدیده خواب تأثیر داشته بلکه در جوامع مختلف هم مؤثر بوده و فکر دانشمندان بسیاری را به خود مشغول کرده که چرا انسان پس از پایان کار روزانه و هنگام به خواب رفتن رویا می‏بیند. البته رویا زمانی پدید می‏آید که خواب خیلی عمیق نباشد زیرا وقتی خواب خیلی عمیق باشد انسان از فرط خستگی خواب نمی‏بیند. سقراط ادعا می‏کند که رویا ماهیت و مبدأ الهی دارد به‏طوری‏که به وسیله رویا می‏توان آینده را پیش‏بینی کرد» (حمیدیان‏،سعید، 1379: 28)

«اما در شاهنامه خواب و رویا‏های بسیاری دیده می‏شود که ناشی از باور و اعتقاد مردم ایران باستان بوده است آنان اعتقاد داشتند که عناصر طبیعی و غیر‏طبیعی که در زمان خواب به دیدنشان می‏آید در سرنوشتشان موثر بوده و باعث به وجود آمدن حوادث اصلی می‏شود فردوسی حتی دیدن خواب و تعبیر آن را نشانی از علم پیامبری می‏داند.

خواه امید گیر و خواهی بیم

هیچ بر هرزه نافرید حكیم

                                                                            (سنایی، 83:1377)

فردوسی همچنین در شاهنامه موارد بسیاری را نشان می‏دهد که سرنوشت آن‏ها در خواب و رویا رقم می‏خورد؛ همچنین در شاهنامه هر مرد عادی نمی‏تواند تعبیر خواب کند زیرا کسی باید از این نیروی الهی بهره بگیرد که دارای فره ایزدی باشد که در شاهنامه تعبیر این‏گونه خواب‏ها و رویاها توسط موبدان صورت  می‏گیرد. در عصر ما هنوز مردم با دیدن خواب و رویا مدت‏ها به آن فکر می‏کنند و اگر خواب بدی ببینند سعی می‏کنند از حوادث آن پیشگیری کنند غافل از این‏که تقدیر و سرنوشت انسان دردست خداست» (کزازی ،1376: 19).

1-3 سوالات تحقیق

1. آیا خواب و رویا و پیشگویی بر سرنوشت و روند زندگی شخصیت‏های شاهنامه تاثیر دارد؟
2. آیا خواب و رویا در شاهنامه، وسیله‏ای برای غیب‏گویی شناخته شده است؟
3. آیا رویا در شاهنامه، ابزار شناخت شهودی و وسیله‏ای برای ادراک ماورای طبیعی است؟

1-4 اهمیت و ضرورت تحقیق

همان‏طور‏که پیش از این گفتیم مغفول واقع شدن این اصطلاح ادبی از چشم محققان و پژوهشگران خود بزرگ‏ترین دلیل شکل‏گیری این رساله بوده است. همان‏طور که اشاره شد، این تکنیک یکی از هنرهای فردوسی در خلق داستان‏های شاهنامه است.

متوسط بارندگی سالانه ایران250 میلیمتر محاسبه شده است که کمتـر از یـک سـوم متوسط بارش جهانی است. بر اساس نتایج بسیاری از طبقه بندی هـای آب و هـوایی، ایـن سرزمین دارای آب وهوای خشک و نیمه خشک است.پایین بودن میـزان ریـزش هـای جوی، تغییر پذیری بالا، نوسانات شدید بارندگی ازسالی به سال دیگر، از ویژگی های بارز آب وهوایی ایران به شمار می رود. علاوه بر ویژگی های فوق، توزیع فضایی بارش در این سرزمین نیز همگون نبوده و از غرب به شرق و از شمال به جنـوب از میـزان آن کاسـته میشود.(ذوالفقاری،1379: 23).
ویژگی عمده بارندگی در ایران، آن است که بارش سـالیانه در سطح کشور هم از نظر مکانی و هم از نظر زمانی اختلاف فاحشی را نشان می دهـد.در حالی که میزان بارش در سواحل خزر،زاگرس و البرز به ترتیب حدود 1560میلی متـر،930میلی متر،530 میلی متر است، در مناطق مرکزی به 62 میلی متر می رسد کـه عـلاوه بر توزیع ناهمگن مکانی، نوسانات شدید زمانی نیز درآن به چشم می خورد؛ به گونه ای که ضریب تغییرات بارندگی درتعداد زیادی از ایستگاه ها به بیش از40 درصد می رسـد. بررسی نسبت حداکثر بارش های روزانه به بارشهای سالانه درایران 169 توزیع زمانی و مکانی بارش در ایران متأثر از توزیع سیستم های گردش جهانی است کـه کمترین تغییر در الگوی آن، ناهنجاری های شدید آب و هـوایی را بـه دنبـال مـی آورد .بنابراین، ناهنجاریهای مکانی و زمانی بارش و تغییرات شدید در شدت بـارش و تفـاوت در نوع بارش، از عمده ترین ویژگیهای بـارشهـای ایـران مـی باشـد ( بابـایی و فـرج زاده،1380: 14)
ایران کشوری وسیع و پهناور با تنوع اقلیمی زیاد است و بـه علـت اخـتلاف عـرض جغرافیایی نسبتاً زیاد بین شمال تا جنـوب کشـور، توپـوگرافی متعـارض و نـاهمگون و همچنین سیستم های جوی متعددی که بر آب و هوای ایـران تـأثیر مـی گذارنـد، نسـبت حداکثر بارش های روزانه به بارش سالانه در گسترة ایران متفاوت است .با مقایسـه ایـن نسبت می توان توزیع زمانی و مکانی بارندگی را در منـاطق مختلـف کشـور مشـخص و رژیم های حاکم بر نواحی مختلف را تعیین نمود.با توجه به نتـایج کـاربردی اسـتفاده از داده های بارش روزانه در زمینه های مختلف، در این مطالعه سعی بر آن است که ابتـدا بـا استفاده از آمارهای باران سنجی بیشترین بارشهای روزانه محاسبه شده و با توجه به آن توسط نرم افزار GIS بارشها را پهنه بندی کرده.
1-1: بیان مسئله
اقلیم شناسان اعتقاد دارند که با افزایش دمای کره زمین بارش هم تغییر پیدا می کند و اثرات نامطلوبی همچون کاهش منابع، افزایش سطح دریا، تناوب و تشدید خشکسالی، تخریب جنگل ها و تهدید سلامت انسانها را به دنبال خواهد داشت. همچنین افزایش شدت بارش ها باعث افزایش خطر سیل ناشی از ذوب برف ها همراه است که نتایج ناگواری به همراه دارد نوسانات بارش از مهمترین مسائل اقلیمی ایران است که آثار زیان بار آن در تمام عرصه های اقتصادی و اجتماعی است. بررسی نسبت حداکثر بارش های روزانه به بارشهای سالانه درایران 169 توزیع زمانی و مکانی بارش در ایران متأثر از توزیع سیستم های گردش جهانی است کـه کمترین تغییر در الگوی آن، ناهنجاری های شدید آب و هـوایی را بـه دنبـال مـی آورد .بنابراین، ناهنجاریهای مکانی و زمانی بارش و تغییرات شدید در شدت بـارش و تفـاوت در نوع بارش، از عمده ترین ویژگیهای بـارشهـای ایـران مـی باشـد (بابـایی و فـرج زاده،1380: 40).
نسبت بارش یک روزه به بارش سالانه، معیاری برای شناسایی شدت بارش های روزانه است. بالا بودن این نسبت بیانگر آن است که احتمال دارد تمام و یا بیشتر بارش سـالانه در مدت فقط چند روز اتفاق افتد؛ به عبارت دیگر، بالا بودن این نسبت، نشان می دهد که بیشتر بارندگی ها اکثراً شدید و رگباری هستند و بر عکس پایین بودن این نسبت حـاکی از وقوع بارندگی های ملایم و فراوانی بیشتر روزهای بارانی است.در برنامه ریزی های منابع آب طول دوره برگشت برای رخداد یک حداکثر بارش محتمل حایز اهمیت است. زیرا که وقوع سیلاب ها و شرایط حاد هیدرو لوژیکی در اثر بارش های حداکثر متناسب با دوره برگشت متفاوت بوده و این سیلاب ها در بیشتر مواقع ناشی از ریزش بارش های حداکثر جوی می باشد.(خوشحال و همکاران،1384: 78)

1-2: پرسش اصلی تحقیق

متوسط بارندگی سالانه ایران250 میلیمتر محاسبه شده است که کمتـر از یـک سـوم متوسط بارش جهانی است. بر اساس نتایج بسیاری از طبقه بندی هـای آب و هـوایی، ایـن سرزمین دارای آب وهوای خشک و نیمه خشک است.پایین بودن میـزان ریـزش هـای جوی، تغییر پذیری بالا، نوسانات شدید بارندگی ازسالی به سال دیگر، از ویژگی های بارز آب وهوایی ایران به شمار می رود. علاوه بر ویژگی های فوق، توزیع فضایی بارش در این سرزمین نیز همگون نبوده و از غرب به شرق و از شمال به جنـوب از میـزان آن کاسـته میشود.(ذوالفقاری،1379: 23).
ویژگی عمده بارندگی در ایران، آن است که بارش سـالیانه در سطح کشور هم از نظر مکانی و هم از نظر زمانی اختلاف فاحشی را نشان می دهـد.در حالی که میزان بارش در سواحل خزر،زاگرس و البرز به ترتیب حدود 1560میلی متـر،930میلی متر،530 میلی متر است، در مناطق مرکزی به 62 میلی متر می رسد کـه عـلاوه بر توزیع ناهمگن مکانی، نوسانات شدید زمانی نیز درآن به چشم می خورد؛ به گونه ای که ضریب تغییرات بارندگی درتعداد زیادی از ایستگاه ها به بیش از40 درصد می رسـد. بررسی نسبت حداکثر بارش های روزانه به بارشهای سالانه درایران 169 توزیع زمانی و مکانی بارش در ایران متأثر از توزیع سیستم های گردش جهانی است کـه کمترین تغییر در الگوی آن، ناهنجاری های شدید آب و هـوایی را بـه دنبـال مـی آورد .بنابراین، ناهنجاریهای مکانی و زمانی بارش و تغییرات شدید در شدت بـارش و تفـاوت در نوع بارش، از عمده ترین ویژگیهای بـارشهـای ایـران مـی باشـد ( بابـایی و فـرج زاده،1380: 14)
ایران کشوری وسیع و پهناور با تنوع اقلیمی زیاد است و بـه علـت اخـتلاف عـرض جغرافیایی نسبتاً زیاد بین شمال تا جنـوب کشـور، توپـوگرافی متعـارض و نـاهمگون و همچنین سیستم های جوی متعددی که بر آب و هوای ایـران تـأثیر مـی گذارنـد، نسـبت حداکثر بارش های روزانه به بارش سالانه در گسترة ایران متفاوت است .با مقایسـه ایـن نسبت می توان توزیع زمانی و مکانی بارندگی را در منـاطق مختلـف کشـور مشـخص و رژیم های حاکم بر نواحی مختلف را تعیین نمود.با توجه به نتـایج کـاربردی اسـتفاده از داده های بارش روزانه در زمینه های مختلف، در این مطالعه سعی بر آن است که ابتـدا بـا استفاده از آمارهای باران سنجی بیشترین بارشهای روزانه محاسبه شده و با توجه به آن توسط نرم افزار GIS بارشها را پهنه بندی کرده.
1-1: بیان مسئله
اقلیم شناسان اعتقاد دارند که با افزایش دمای کره زمین بارش هم تغییر پیدا می کند و اثرات نامطلوبی همچون کاهش منابع، افزایش سطح دریا، تناوب و تشدید خشکسالی، تخریب جنگل ها و تهدید سلامت انسانها را به دنبال خواهد داشت. همچنین افزایش شدت بارش ها باعث افزایش خطر سیل ناشی از ذوب برف ها همراه است که نتایج ناگواری به همراه دارد نوسانات بارش از مهمترین مسائل اقلیمی ایران است که آثار زیان بار آن در تمام عرصه های اقتصادی و اجتماعی است. بررسی نسبت حداکثر بارش های روزانه به بارشهای سالانه درایران 169 توزیع زمانی و مکانی بارش در ایران متأثر از توزیع سیستم های گردش جهانی است کـه کمترین تغییر در الگوی آن، ناهنجاری های شدید آب و هـوایی را بـه دنبـال مـی آورد .بنابراین، ناهنجاریهای مکانی و زمانی بارش و تغییرات شدید در شدت بـارش و تفـاوت در نوع بارش، از عمده ترین ویژگیهای بـارشهـای ایـران مـی باشـد (بابـایی و فـرج زاده،1380: 40).
نسبت بارش یک روزه به بارش سالانه، معیاری برای شناسایی شدت بارش های روزانه است. بالا بودن این نسبت بیانگر آن است که احتمال دارد تمام و یا بیشتر بارش سـالانه در مدت فقط چند روز اتفاق افتد؛ به عبارت دیگر، بالا بودن این نسبت، نشان می دهد که بیشتر بارندگی ها اکثراً شدید و رگباری هستند و بر عکس پایین بودن این نسبت حـاکی از وقوع بارندگی های ملایم و فراوانی بیشتر روزهای بارانی است.در برنامه ریزی های منابع آب طول دوره برگشت برای رخداد یک حداکثر بارش محتمل حایز اهمیت است. زیرا که وقوع سیلاب ها و شرایط حاد هیدرو لوژیکی در اثر بارش های حداکثر متناسب با دوره برگشت متفاوت بوده و این سیلاب ها در بیشتر مواقع ناشی از ریزش بارش های حداکثر جوی می باشد.(خوشحال و همکاران،1384: 78)

1-2: پرسش اصلی تحقیق
آیا بارش 24 ساعته حوضه تالاب انزلی دارای روند صعودی است؟
1-3: اهداف تحقیق
1) بررسی روند نوسانات بارش 24 ساعته حوضه تالاب انزلی.
2) کمک به برنامه ریزی اجرایی جهت مقابله با بارش سنگین.
1-4: فرضیه
1) بارش 24 ساعته حوضه تالاب انزلی دارای روند صعودی است.
2) به نظر می رسد بارش 24 ساعته تالاب انزلی در دهه اخیر بیشتر شده است.
1-5: سوابق تحقیق
1-5-1: پیشینه مطالعات در جهان
– هوو همکارانش (1966)، با مطالعه روی بارندگی های بالای 5/63 میلی متر در روز به نتیجه رسیده اند که تعداد تکرار این گونه بارندگی ها در ددوره 29 ساله بین سال های 1911 تا 1940، از تعداد تکرار آنها در دوره 25 ساله بین سال های 1940 تا 1964 کمتر است.
-گریگوری (1956)، طی تحقیقاتی که روی بارش انگلستان به عمل آورده است با تقسیم انگلستان به 4 ناحیه معتقد است که اگر چه بارش سالانه دستخوش تغییراتی است ولی این تغییرات همه جا یکسان نیست و همزمان با کاهش بارش در یک مکان افزایش بارندگی در مکان دیگر مشهود است.
1-5-2: پیشینه مطالعات در ایران
– سامانی (1382)، در مقاله ای دیگر تحت عناوین: آشکار سازی تغییرات دما و بارش نسبت به میانگین در استان چهار محال و بختیاری نتیجه میگیرد، حداکثر های دما در حال کاهش و حداقل ها در حال افزایش بوده و همین مسئله عدم تغییر را در میانگین نشان می دهد که خود باعث اعتدال هوای منطقه شده است. از طرفی مقادیر بارش روند کاهشی داشته با توجه به افزایش دما اثرات زیست محیطی از جمله در بخش کشاورزی را بدنبال خواهد داشت.
1-6: هدف کاربردی
تحقیق فوق با توجه به اینکه از محدود ترین پایان نامه های انجام شده می باشد در سازمان هایی از جمله استانداری، شهرداری،بخشداریها، سازمان آب و سازمان کشاورزی قابل استفاده می باشد.
1-7: جنبه نوآوری
1-8: روش کار
1-8-1: نوع تحقیق
روش کار تحلیلی و توصیفی بوده، استفاده از آمار در محیط اکسل و تجزیه و تحلیل آنها و استفاده از روش میان یابی بارش، استفاده از نرم افزار GIS و تهیه نقشه پهنه بندی مربوط به آنها.
1-8-2: روش گردآوری
به صورت کتابخانه ای، اسنادی و استفاده از نرم افزار GIS برای تهیه نقشه ها بوده.
1-8-3: ابزار گردآوری
هر یک از روش های گردآوری اطلاعات ابزار مخصوص خود را دارد . در روش متن خوانی از فیش و در روش آمارخوانی از جدول و در روش تصویر خوانی از نقشه و کروکی استفاده می شود. لذا در این تحقیق بانکهای اطلاعاتی و شبکه های کامپیوتری،سازمان آب و سازمان هواشناسی مهمترین ابزار تحقیق می باشد.
1-8-4: تجزیه و تحلیل اطلاعات
برای تجزیه و تحلیل اطلاعات ضمن بهره جستن از روش داده های آماری هیدرولوژیک و فرمول های مربوطه در رابطه با تحقیق موردنظر از روش های آماری و کمی استفاده می شود.

 

آیا بارش 24 ساعته حوضه تالاب انزلی دارای روند صعودی است؟
1-3: اهداف تحقیق
1) بررسی روند نوسانات بارش 24 ساعته حوضه تالاب انزلی.
2) کمک به برنامه ریزی اجرایی جهت مقابله با بارش سنگین.
1-4: فرضیه
1) بارش 24 ساعته حوضه تالاب انزلی دارای روند صعودی است.
2) به نظر می رسد بارش 24 ساعته تالاب انزلی در دهه اخیر بیشتر شده است.
1-5: سوابق تحقیق
1-5-1: پیشینه مطالعات در جهان
– هوو همکارانش (1966)، با مطالعه روی بارندگی های بالای 5/63 میلی متر در روز به نتیجه رسیده اند که تعداد تکرار این گونه بارندگی ها در ددوره 29 ساله بین سال های 1911 تا 1940، از تعداد تکرار آنها در دوره 25 ساله بین سال های 1940 تا 1964 کمتر است.
-گریگوری (1956)، طی تحقیقاتی که روی بارش انگلستان به عمل آورده است با تقسیم انگلستان به 4 ناحیه معتقد است که اگر چه بارش سالانه دستخوش تغییراتی است ولی این تغییرات همه جا یکسان نیست و همزمان با کاهش بارش در یک مکان افزایش بارندگی در مکان دیگر مشهود است.
1-5-2: پیشینه مطالعات در ایران
– سامانی (1382)، در مقاله ای دیگر تحت عناوین: آشکار سازی تغییرات دما و بارش نسبت به میانگین در استان چهار محال و بختیاری نتیجه میگیرد، حداکثر های دما در حال کاهش و حداقل ها در حال افزایش بوده و همین مسئله عدم تغییر را در میانگین نشان می دهد که خود باعث اعتدال هوای منطقه شده است. از طرفی مقادیر بارش روند کاهشی داشته با توجه به افزایش دما اثرات زیست محیطی از جمله در بخش کشاورزی را بدنبال خواهد داشت.
1-6: هدف کاربردی
تحقیق فوق با توجه به اینکه از محدود ترین پایان نامه های انجام شده می باشد در سازمان هایی از جمله استانداری، شهرداری،بخشداریها، سازمان آب و سازمان کشاورزی قابل استفاده می باشد.
1-7: جنبه نوآوری
1-8: روش کار
1-8-1: نوع تحقیق
روش کار تحلیلی و توصیفی بوده، استفاده از آمار در محیط اکسل و تجزیه و تحلیل آنها و استفاده از روش میان یابی بارش، استفاده از نرم افزار GIS و تهیه نقشه پهنه بندی مربوط به آنها.
1-8-2: روش گردآوری
به صورت کتابخانه ای، اسنادی و استفاده از نرم افزار GIS برای تهیه نقشه ها بوده.
1-8-3: ابزار گردآوری
هر یک از روش های گردآوری اطلاعات ابزار مخصوص خود را دارد . در روش متن خوانی از فیش و در روش آمارخوانی از جدول و در روش تصویر خوانی از نقشه و کروکی استفاده می شود. لذا در این تحقیق بانکهای اطلاعاتی و شبکه های کامپیوتری،سازمان آب و سازمان هواشناسی مهمترین ابزار تحقیق می باشد.
1-8-4: تجزیه و تحلیل اطلاعات
برای تجزیه و تحلیل اطلاعات ضمن بهره جستن از روش داده های آماری هیدرولوژیک و فرمول های مربوطه در رابطه با تحقیق موردنظر از روش های آماری و کمی استفاده می شود.

اغلب شهرهای سنتی و یا محله‌های با قدمت بالا،‌ بدون طراحی و در طول زمان تكوین یافته‌اند . بافت‌های ارگانیک بر حسب ضرورت،‌ رشد و توسعه داشته و هر محله شهری بر اساس شرایط مختلف از جمله شرایط جغرافیایی، اقلیمی، وجود هسته اولیه مذهبی، نظامی، اداری، اقتصادی، وجود محورهای ارتباطی (معابر، گذرگاه‌ها و رودخانه‌ها)، مناسبت‌های اجتماعی و … پا به عرضه وجود گذاشته‌اند و سالیان‌ متمادی به حیات خود ادامه داده‌اند. شهرها معمولاً زندگی و هویت خود را از همین هسته‌های اولیه گرفته و عمدتاً به دور یا امتداد آن گسترش یافته‌اند. این هسته‌های اولیه كه عمدتاً جایگاه‌ ویژه‌ای را در حیات شهرها داشته‌اند، عموماً بعد از دوران صنعتی شدن به خصوص در قرن حاضر به دلیل رشد شهرها دچار فرسودگی و بی مهری شده‌اند و اعتبار پیشین خود را از دست داده‌اند به گونه‌ای كه به تدریج شاهد تخریب و نابودی این قبیل فضاها و پهنه‌های سكونتی هستیم.

ظهور پدیده بافت‌های مسأله‌دار و فرسوده شهری كه این روزها به وفور كاربرد یافته است، ناشی از همین استهلاك تدریجی بافت‌ها و سكونت‌‌گاه‌های قدیمی است كه عمدتا‌ً دارای تعریف‌ها و شرایط یكسان نیز نمی‌باشند و ممكن است از شهری به شهر دیگر و در دوره‌های مختلف نیز تفاوت‌هایی داشته باشد كه لزوم شناخت كلی گونه‌های آن برای شناخت جایگاه بافت فرسوده مورد نظر این طرح، امری ضروری است. پیش از پرداختن به انواع بافت‌های فرسوده شهری لازم است این نكته شرح داده شود كه فرسودگی در بافت‌های مسأله دار و قدیمی نه تنها از لحاظ كالبدی بلكه از لحاظ اجتماعی تبعات بسیاری با خود به همراه دارد. در گذشته به دلیل اینكه بافت‌های قدیمی در نقاط با امكانات بالقوه بالای سكونتی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی استقرار داشته‌اند؛ لذا اقشار جامعه با درآمد بالا، متوسط و كم در آن سكونت داشته و به مرور زمان و با گذشت سالیان و فرسودگی كالبد بافت، اقشار با درآمد بالاتر به سایر نقاط جدید شهر مهاجرت كرده و اكثراً با درآمد كم در منطقه باقی مانده و درصدی از مهاجرین نیز در این گونه از بافت‌ها مستقر شده‌اند. لذا تمركز اقشار تقریباً كم درآمد و تازه واردین مهاجر و مهاجرت افرادی كه از ابتدا در این مكان ساكن بوده و طی گذشت زمان، پایگاه اقتصادی مناسب‌تری یافته‌اند،‌باعث به هم خوردن بافت جمعیتی و ایجاد آسیب‌های اجتماعی برای ساكنین این بافت‌ها گردیده است و عمدتاً نیز به صورت معضلی برای شهرها درآمده‌اند

فرسودگی شهری یکی از مشکلات جدی و پدیده های غیر قابل اجتناب است که مدیریت شهری در تمام کشورهای جهان با آن رو به روست. آنچه مهم است اینکه فرسودگی شهری و ایجاد بافت فرسوده مختص به کشور خاص یا شهر مشخصی نمی باشد بلکه تمامی شهرها و روستاها در جهان با آن درگیر هستند ولی بسته به شرایط، قدمت، نوع مصالح و کیفیت ساخت و ساز شهرها ،شدت و ضعف دارد. بدیهی است که استانداردهای ساخت و ساز، دوره زمانی تعریف شده برای عمر مفید بناها، کیفیت و مقاومت مصالح، سیاست های حمایتی و تشویقی دولت و برنامه های   مدیریت شهری از عناصر تعیین کننده در ایجاد و گسترش بافت های فرسوده و کنترل و نوسازی بناها می باشند. (ابوطالبی ،1389،ص3)

بیش از چند دهه است که محله های قدیمی شهر ی در ایران نیز به فراموشی سپرده شده اند. بسیاری از بافت های سنتی که زمانی مایه افتخار شهرها بودند بیش از پنجاه سال است که در حال فرسایش رها شده اند. تقریبا تمامی جمعیت این مناطق جابجا شده و میراث تاریخی ، فرهنگی و اجتماعی ویژه محله های مختلف یا منقرض شده و یا در حال انقراض اند . تنها اندکی از بناها که به سختی به روی پا ایستاده اند به یادگار مانده اند و یاد آور معماری وشهرسازی گذشته اند . هر چند که حرکت هایی پراکنده در سال های اخیر در بهسازی و مرمت بناها ی ارزنده به چشم میخورد اما, حساسیت ها هرچه کمتر شده و هم در میان مسئولان و هم در میان مردم حدود زیادی مصونیت ذهنی ایجاد شده است . طرح های جامع ،طرح های تفضیلی و ضوابط منطقه ای در اهداف پیش بینی شده شکست خورده اند .در مناطق مرکزی و محله های قدیمی شهرها ، نه تنها گذار از سنت به تجدد تحقق نیافته ، بلکه با مقاومت سرسختانه این مناطق در مقابل مظاهر تجدد ، عملا هیچ گونه بهسازی و مرمتی صورت نگرفته است . در نتیجه پیامد های طراحی و ضوابط ساخت و ساز به صورت مانعی بزرگ ، به فرسایش روز افزون بافت های سنتی انجامیده است.(ربیع،1382،ص102)

رشد جمعیت شهرها، افزایش ناگهانی آهنگ شهرنشینی , توسعه بی رویه شهرها و کاهش زمین برای سکونت و خدمات از یکسو و وجود بافت های فرسوده و ناکارآمد در شهرها که ساکنان به سبب عدم توانایی مالی قادر به نوسازی و بهسازی آن نیستند . از سوی دیگر موجب شد تا برنامه ریزان به فکر ارائه راه حل و برنامه هایی مناسب برای بهسازی این بافت باشند. این امر علاوه بر استفاده مطلوب از فضا ،جلوگیری بیش از حد ساخت و سازهای شهری در زمین بکر و یا کشاورزی اطراف شهر را نیز در پی خواهد داشت .(زندوی ،1386،ص3)

شهر رودسر مركز شهرستان رودسر است كه بر سر جاده آسفالته كناره قرار دارد و در 74 كیلومتری شهر رشت و 336 كیلومتری تهران واقع شده است. این شهر از سمت غرب به شلمان و لنگرودمحدود شده است.   از شمال به دریاچه خزر از طرف غرب به كلاچای و از سمت جنوب به جاده كمربندی و اراضی كشاورزی محدود می شود و تقریبا به شكل خطی است .

اغلب شهرهای سنتی و یا محله‌های با قدمت بالا،‌ بدون طراحی و در طول زمان تكوین یافته‌اند . بافت‌های ارگانیک بر حسب ضرورت،‌ رشد و توسعه داشته و هر محله شهری بر اساس شرایط مختلف از جمله شرایط جغرافیایی، اقلیمی، وجود هسته اولیه مذهبی، نظامی، اداری، اقتصادی، وجود محورهای ارتباطی (معابر، گذرگاه‌ها و رودخانه‌ها)، مناسبت‌های اجتماعی و … پا به عرضه وجود گذاشته‌اند و سالیان‌ متمادی به حیات خود ادامه داده‌اند. شهرها معمولاً زندگی و هویت خود را از همین هسته‌های اولیه گرفته و عمدتاً به دور یا امتداد آن گسترش یافته‌اند. این هسته‌های اولیه كه عمدتاً جایگاه‌ ویژه‌ای را در حیات شهرها داشته‌اند، عموماً بعد از دوران صنعتی شدن به خصوص در قرن حاضر به دلیل رشد شهرها دچار فرسودگی و بی مهری شده‌اند و اعتبار پیشین خود را از دست داده‌اند به گونه‌ای كه به تدریج شاهد تخریب و نابودی این قبیل فضاها و پهنه‌های سكونتی هستیم.

ظهور پدیده بافت‌های مسأله‌دار و فرسوده شهری كه این روزها به وفور كاربرد یافته است، ناشی از همین استهلاك تدریجی بافت‌ها و سكونت‌‌گاه‌های قدیمی است كه عمدتا‌ً دارای تعریف‌ها و شرایط یكسان نیز نمی‌باشند و ممكن است از شهری به شهر دیگر و در دوره‌های مختلف نیز تفاوت‌هایی داشته باشد كه لزوم شناخت كلی گونه‌های آن برای شناخت جایگاه بافت فرسوده مورد نظر این طرح، امری ضروری است. پیش از پرداختن به انواع بافت‌های فرسوده شهری لازم است این نكته شرح داده شود كه فرسودگی در بافت‌های مسأله دار و قدیمی نه تنها از لحاظ كالبدی بلكه از لحاظ اجتماعی تبعات بسیاری با خود به همراه دارد. در گذشته به دلیل اینكه بافت‌های قدیمی در نقاط با امكانات بالقوه بالای سكونتی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی استقرار داشته‌اند؛ لذا اقشار جامعه با درآمد بالا، متوسط و كم در آن سكونت داشته و به مرور زمان و با گذشت سالیان و فرسودگی كالبد بافت، اقشار با درآمد بالاتر به سایر نقاط جدید شهر مهاجرت كرده و اكثراً با درآمد كم در منطقه باقی مانده و درصدی از مهاجرین نیز در این گونه از بافت‌ها مستقر شده‌اند. لذا تمركز اقشار تقریباً كم درآمد و تازه واردین مهاجر و مهاجرت افرادی كه از ابتدا در این مكان ساكن بوده و طی گذشت زمان، پایگاه اقتصادی مناسب‌تری یافته‌اند،‌باعث به هم خوردن بافت جمعیتی و ایجاد آسیب‌های اجتماعی برای ساكنین این بافت‌ها گردیده است و عمدتاً نیز به صورت معضلی برای شهرها درآمده‌اند

فرسودگی شهری یکی از مشکلات جدی و پدیده های غیر قابل اجتناب است که مدیریت شهری در تمام کشورهای جهان با آن رو به روست. آنچه مهم است اینکه فرسودگی شهری و ایجاد بافت فرسوده مختص به کشور خاص یا شهر مشخصی نمی باشد بلکه تمامی شهرها و روستاها در جهان با آن درگیر هستند ولی بسته به شرایط، قدمت، نوع مصالح و کیفیت ساخت و ساز شهرها ،شدت و ضعف دارد. بدیهی است که استانداردهای ساخت و ساز، دوره زمانی تعریف شده برای عمر مفید بناها، کیفیت و مقاومت مصالح، سیاست های حمایتی و تشویقی دولت و برنامه های   مدیریت شهری از عناصر تعیین کننده در ایجاد و گسترش بافت های فرسوده و کنترل و نوسازی بناها می باشند. (ابوطالبی ،1389،ص3)

بیش از چند دهه است که محله های قدیمی شهر ی در ایران نیز به فراموشی سپرده شده اند. بسیاری از بافت های سنتی که زمانی مایه افتخار شهرها بودند بیش از پنجاه سال است که در حال فرسایش رها شده اند. تقریبا تمامی جمعیت این مناطق جابجا شده و میراث تاریخی ، فرهنگی و اجتماعی ویژه محله های مختلف یا منقرض شده و یا در حال انقراض اند . تنها اندکی از بناها که به سختی به روی پا ایستاده اند به یادگار مانده اند و یاد آور معماری وشهرسازی گذشته اند . هر چند که حرکت هایی پراکنده در سال های اخیر در بهسازی و مرمت بناها ی ارزنده به چشم میخورد اما, حساسیت ها هرچه کمتر شده و هم در میان مسئولان و هم در میان مردم حدود زیادی مصونیت ذهنی ایجاد شده است . طرح های جامع ،طرح های تفضیلی و ضوابط منطقه ای در اهداف پیش بینی شده شکست خورده اند .در مناطق مرکزی و محله های قدیمی شهرها ، نه تنها گذار از سنت به تجدد تحقق نیافته ، بلکه با مقاومت سرسختانه این مناطق در مقابل مظاهر تجدد ، عملا هیچ گونه بهسازی و مرمتی صورت نگرفته است . در نتیجه پیامد های طراحی و ضوابط ساخت و ساز به صورت مانعی بزرگ ، به فرسایش روز افزون بافت های سنتی انجامیده است.(ربیع،1382،ص102)

رشد جمعیت شهرها، افزایش ناگهانی آهنگ شهرنشینی , توسعه بی رویه شهرها و کاهش زمین برای سکونت و خدمات از یکسو و وجود بافت های فرسوده و ناکارآمد در شهرها که ساکنان به سبب عدم توانایی مالی قادر به نوسازی و بهسازی آن نیستند . از سوی دیگر موجب شد تا برنامه ریزان به فکر ارائه راه حل و برنامه هایی مناسب برای بهسازی این بافت باشند. این امر علاوه بر استفاده مطلوب از فضا ،جلوگیری بیش از حد ساخت و سازهای شهری در زمین بکر و یا کشاورزی اطراف شهر را نیز در پی خواهد داشت .(زندوی ،1386،ص3)

شهر رودسر مركز شهرستان رودسر است كه بر سر جاده آسفالته كناره قرار دارد و در 74 كیلومتری شهر رشت و 336 كیلومتری تهران واقع شده است. این شهر از سمت غرب به شلمان و لنگرودمحدود شده است.   از شمال به دریاچه خزر از طرف غرب به كلاچای و از سمت جنوب به جاده كمربندی و اراضی كشاورزی محدود می شود و تقریبا به شكل خطی است .

از نظر قدمت بافت شهر را به سه دوره می توان تقسیم كرد.

بخشی از شهر بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شكل گرفته است و بخشی از شهر نیز مربوط به اوایل حكومت پهلوی است كه این بافت دست نخورده باقی مانده پاره ای از شهر نیز قدیمی تر بوده به دوره قاجاریه مربوط می شود شهر تقریبا برخوردار از بافت یک طبقه است اما در ساخت و سازهای جدید ساختمانها به 3 الی چند طبقه در آن دیده می شود.

بافت قدیم و هسته اولیه شهر در حول محور جاده ارتباطی كناره دریای خزر كه ارتباط استان های گیلان و مازندران را برقرار می سازد شكل گرفته است بعد از انقلاب هم با ساخت پارك شهید انصاری شهر به سمت شمال و به طرف دریا كشیده شده است و تا حدی خطی بودن شهر را تعدیل نموده است.       “طرح تفضیلی شهر رودسر 1385 ص 75”

در شهر رودسر که بخش اصلی شهر تا دوران قبل از رضا شاه بخش رانکوه بوده و با اصلاحات رضا خانی گورستان شهر تبدیل به خیابان شده است و میدان اصلی امروزه شهر رودسر در واقع گورستان بود که خیابان بندی شد اکنون بدنه اصلی قبل از اصلاحات تبدیل به یک بافت فرسوده با خیابان بندی بسیار نامنظم شده که تردد عابرین و وسائل نقلیه در آن سخت است و اهالی خود محل از زندگی در آن احساس لذت نمی کنند و چهره زشت و نا زیبایی به بخش   مرکزی شهر داده است.

همین طور بخش عمده ای از شهر رودسر به دلیل قدمت تاریخی و سابقه طولانی سکونتی فرسوده هستند و در هنگام حوادث طبیعی کمک رسانی را با مشکل روبه رو می کند.

در قسمت مركز شهر به جنوب نیز محله تازه احداث گلسار و محله قدیمی رانكوه كه بخش فرسوده زیادی در این قسمت دیده می شود وجود دارداین خیابان رانكوه بخش عمده آن در زمان قاجار ساخته شده كه مشكل عمده فرسودگی اماكن مسكونی ومشكل رفت و آمد وحمل ونقل وسائل نقلیه در آن به چشم میخورد .

بازار ماهی فروشان ، و صدر محله هم در مركز شهر واقع گردیده كه فرسودگی در این قسمت نیز دیده می شودو مشكلات زیادی را برای بخش مركزی شهر به وجود می آورد.

كوچه خانقاه كه در پشت   خیابان انقلاب   واقع شده ودر انتهای خیابان 72 تن است مملو از مشكلات فرسودگی بافت و مشكلات اقتصادی و   فرهنگی ناشی از آن است .

شایان ذکراست درمصوبه شورای عالی شهرسازی، معیارهای شناسایی بافت های فرسوده ازارزش یکسانی برخوردارند ونحوه اعمال معیارها، مشخص گردیده و شناسایی بافت های فرسوده، مبتنی برراهکارها و شاخص معینی شده که عبارتند از:

ریزدانگی: بلوک هایی که بیش از 50% آن ها مساحتی کمتر از 200 مترمربع داشته باشد که معرف فشردگی بافت و کثرت قطعات (پلاک ها) کوچک با مساحت اندک است.

ناپایدار: بلوک هایی که بیش از 50% بناهای آن ناپایدار و فاقد سیستم سازه ای باشد، معرف فقدان سیستم سازه ای مناسب و غیرمقاوم بودن ابنیه است.

نفوذناپذیری: بلوک هایی که بیش از 50% معابر آن عرض کمتر از 6 متر داشته باشند، معرف عدم دسترسی های مناسب و اندک بودن معابر با عرض کافی برای حرکت سواره است.

آسیب پذیری اماکن و منازل فرسوده در این قسمت و نا پایداری آن در بافت فرسوده شهر بسیار زیاد به چشم میخورد . و نفوذ نا پذ یری این بافت ها با توجه به مشكلات عدیده ترافیكی كه در این قسمت است بیشتر نمود دارد و باعث کندی حرکت خود روها در این قسمت می گردد اما ما کمتر شاهد ریز دانگی هستیم زیرا مساحت زیر بناهای اماکن در گذشته در این شهر معمولا کم نبوده و ما کمتر شاهد این مقوله در بافت فرسوده رودسر هستیم.

1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق :

از اواسط دوران قاجار ، با سفرهای شاهان ایران به اروپا (فرنگ) ایران دست خوش تفكرات غرب گردید. عدم وجود زمینه لازم برای پذیرفتن این تحول ، پیدایش تناقضات و تضادهایی به دنبال داشت. در این دوران واحدهای سكونتی دچار دگرگونی گردید و با عوض شدن شیوه زندگی خانه (Domicile ) و سكونت (Oceupancy ) جای خود را به واحد مسكونی (Manse ) و اسكان داد. (نصر ،1383، ص 19 و 20 )

نخستین اقدام در مورد نوگرایی نظام شهری و تدوین قوانین نوین شهرسازی در ایران طی دهه های اول قرن اخیر صورت گرفت ؛ بر این اساس قانون توسعه معابر در سال 1312 تدوین شد و مبتنی بر آن ،ساخت “فیزیکی-سنتی” شهرهای قدیمی به هم ریخت .(زیاری،1390،ص102)

شهرها دارای ارزش اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی بالایی هستند. این ارزش و اهمیت در بافت قدیم شهر رودسر ضرورتی انكار ناپذیر است. بافت قدیم شهر رودسر كه خاستگاه اولیه شهر رودسر است .در زمانی مناسب ترین مكان سكونت در شهر بوده ، امروزه به دلیل معضلات و مشكلات مختلف اجتماعی ، فرهنگی ،اقتصادی و كالبدی، جاذبه خود را از دست داده و محل استقرار گروه های مختلف جامعه یا پایگاه ومنزلت اجتماعی متفاوت گردیده است.

به دلیل پر پیچ و خم بودن کوچه ها محل مناسبی برای انواع بزهکاریها از جمله محل جمع شدن معتادان و فروش مواد مخدر در این بافت شده است .به خصوص مکان هایی که به دلیل فرسودگی رها شده اند محل مناسبی را برای بزهکاری فراهم آورده اند که به دنباله خود اثرات نامطلوبی بر چهره فرهنگی آن بر جا گذاشته است افراد بومی محل برای اینکه بتوانند فرزندان خود را از این بزهکاریها دور نگه دارند لذا مجبور به ترک محل گشته اند همین طور مغازه هایی که در این راسته واقع شده اند و سابقا دارای رونق بالایی به دلیل رفت آمد بیشتر عابرین بودند . امروزه به دلیل پر پیچ و خم بودن کوچه ها و حرکت کند خود روها در این بخش از رونقشان کم شده و برخی از آنها رها شده اند همه این عوامل باعث شده که این بخش تبدیل به محل فقیر نشین در شهر شود .

فرسودگی بافت بخش مرکزی رودسر، شکل نامطلوبی به این قسمت داده که درمنظر بینندگان ، دیدگاه زشت و بدی را ایجاد کرده است به نظر می رسد که به دلیل فرسودگی بافت از ارزش ساختمان و زمین در این بخش کاسته شده است.

 

از نظر قدمت بافت شهر را به سه دوره می توان تقسیم كرد.

بخشی از شهر بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شكل گرفته است و بخشی از شهر نیز مربوط به اوایل حكومت پهلوی است كه این بافت دست نخورده باقی مانده پاره ای از شهر نیز قدیمی تر بوده به دوره قاجاریه مربوط می شود شهر تقریبا برخوردار از بافت یک طبقه است اما در ساخت و سازهای جدید ساختمانها به 3 الی چند طبقه در آن دیده می شود.

بافت قدیم و هسته اولیه شهر در حول محور جاده ارتباطی كناره دریای خزر كه ارتباط استان های گیلان و مازندران را برقرار می سازد شكل گرفته است بعد از انقلاب هم با ساخت پارك شهید انصاری شهر به سمت شمال و به طرف دریا كشیده شده است و تا حدی خطی بودن شهر را تعدیل نموده است.       “طرح تفضیلی شهر رودسر 1385 ص 75”

در شهر رودسر که بخش اصلی شهر تا دوران قبل از رضا شاه بخش رانکوه بوده و با اصلاحات رضا خانی گورستان شهر تبدیل به خیابان شده است و میدان اصلی امروزه شهر رودسر در واقع گورستان بود که خیابان بندی شد اکنون بدنه اصلی قبل از اصلاحات تبدیل به یک بافت فرسوده با خیابان بندی بسیار نامنظم شده که تردد عابرین و وسائل نقلیه در آن سخت است و اهالی خود محل از زندگی در آن احساس لذت نمی کنند و چهره زشت و نا زیبایی به بخش   مرکزی شهر داده است.

همین طور بخش عمده ای از شهر رودسر به دلیل قدمت تاریخی و سابقه طولانی سکونتی فرسوده هستند و در هنگام حوادث طبیعی کمک رسانی را با مشکل روبه رو می کند.

در قسمت مركز شهر به جنوب نیز محله تازه احداث گلسار و محله قدیمی رانكوه كه بخش فرسوده زیادی در این قسمت دیده می شود وجود دارداین خیابان رانكوه بخش عمده آن در زمان قاجار ساخته شده كه مشكل عمده فرسودگی اماكن مسكونی ومشكل رفت و آمد وحمل ونقل وسائل نقلیه در آن به چشم میخورد .

بازار ماهی فروشان ، و صدر محله هم در مركز شهر واقع گردیده كه فرسودگی در این قسمت نیز دیده می شودو مشكلات زیادی را برای بخش مركزی شهر به وجود می آورد.

كوچه خانقاه كه در پشت   خیابان انقلاب   واقع شده ودر انتهای خیابان 72 تن است مملو از مشكلات فرسودگی بافت و مشكلات اقتصادی و   فرهنگی ناشی از آن است .

شایان ذکراست درمصوبه شورای عالی شهرسازی، معیارهای شناسایی بافت های فرسوده ازارزش یکسانی برخوردارند ونحوه اعمال معیارها، مشخص گردیده و شناسایی بافت های فرسوده، مبتنی برراهکارها و شاخص معینی شده که عبارتند از:

ریزدانگی: بلوک هایی که بیش از 50% آن ها مساحتی کمتر از 200 مترمربع داشته باشد که معرف فشردگی بافت و کثرت قطعات (پلاک ها) کوچک با مساحت اندک است.

ناپایدار: بلوک هایی که بیش از 50% بناهای آن ناپایدار و فاقد سیستم سازه ای باشد، معرف فقدان سیستم سازه ای مناسب و غیرمقاوم بودن ابنیه است.

نفوذناپذیری: بلوک هایی که بیش از 50% معابر آن عرض کمتر از 6 متر داشته باشند، معرف عدم دسترسی های مناسب و اندک بودن معابر با عرض کافی برای حرکت سواره است.

آسیب پذیری اماکن و منازل فرسوده در این قسمت و نا پایداری آن در بافت فرسوده شهر بسیار زیاد به چشم میخورد . و نفوذ نا پذ یری این بافت ها با توجه به مشكلات عدیده ترافیكی كه در این قسمت است بیشتر نمود دارد و باعث کندی حرکت خود روها در این قسمت می گردد اما ما کمتر شاهد ریز دانگی هستیم زیرا مساحت زیر بناهای اماکن در گذشته در این شهر معمولا کم نبوده و ما کمتر شاهد این مقوله در بافت فرسوده رودسر هستیم.

1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق :

از اواسط دوران قاجار ، با سفرهای شاهان ایران به اروپا (فرنگ) ایران دست خوش تفكرات غرب گردید. عدم وجود زمینه لازم برای پذیرفتن این تحول ، پیدایش تناقضات و تضادهایی به دنبال داشت. در این دوران واحدهای سكونتی دچار دگرگونی گردید و با عوض شدن شیوه زندگی خانه (Domicile ) و سكونت (Oceupancy ) جای خود را به واحد مسكونی (Manse ) و اسكان داد. (نصر ،1383، ص 19 و 20 )

نخستین اقدام در مورد نوگرایی نظام شهری و تدوین قوانین نوین شهرسازی در ایران طی دهه های اول قرن اخیر صورت گرفت ؛ بر این اساس قانون توسعه معابر در سال 1312 تدوین شد و مبتنی بر آن ،ساخت “فیزیکی-سنتی” شهرهای قدیمی به هم ریخت .(زیاری،1390،ص102)

شهرها دارای ارزش اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی بالایی هستند. این ارزش و اهمیت در بافت قدیم شهر رودسر ضرورتی انكار ناپذیر است. بافت قدیم شهر رودسر كه خاستگاه اولیه شهر رودسر است .در زمانی مناسب ترین مكان سكونت در شهر بوده ، امروزه به دلیل معضلات و مشكلات مختلف اجتماعی ، فرهنگی ،اقتصادی و كالبدی، جاذبه خود را از دست داده و محل استقرار گروه های مختلف جامعه یا پایگاه ومنزلت اجتماعی متفاوت گردیده است.

به دلیل پر پیچ و خم بودن کوچه ها محل مناسبی برای انواع بزهکاریها از جمله محل جمع شدن معتادان و فروش مواد مخدر در این بافت شده است .به خصوص مکان هایی که به دلیل فرسودگی رها شده اند محل مناسبی را برای بزهکاری فراهم آورده اند که به دنباله خود اثرات نامطلوبی بر چهره فرهنگی آن بر جا گذاشته است افراد بومی محل برای اینکه بتوانند فرزندان خود را از این بزهکاریها دور نگه دارند لذا مجبور به ترک محل گشته اند همین طور مغازه هایی که در این راسته واقع شده اند و سابقا دارای رونق بالایی به دلیل رفت آمد بیشتر عابرین بودند . امروزه به دلیل پر پیچ و خم بودن کوچه ها و حرکت کند خود روها در این بخش از رونقشان کم شده و برخی از آنها رها شده اند همه این عوامل باعث شده که این بخش تبدیل به محل فقیر نشین در شهر شود .

فرسودگی بافت بخش مرکزی رودسر، شکل نامطلوبی به این قسمت داده که درمنظر بینندگان ، دیدگاه زشت و بدی را ایجاد کرده است به نظر می رسد که به دلیل فرسودگی بافت از ارزش ساختمان و زمین در این بخش کاسته شده است.

فناوری کشت بافت و سلول در دومین انقلاب سبز، که بر اساس تغییر ژن و دستکاری ژنتیکی برای بهبود کیفیت و کمیت محصولات پایه گذاری شد، نقش کلیدی دارد. کشت بافت و سلول گیاهی به روشی گفته می‌شود که اجزای مختلف گیاه شامل سلول، پروتوپلاست، جنین، بافت، اندام و غیره در شرایط آزمایشگاهی و به طور کامل سترون روی یک محیط غذایی قرار می‌گیرند و در شرایط محیطی مناسب نگهداری می‌شوند. این روش در سطح کم وسعت در مقایسه با کشت های مزرعه‌ای و با بهره گرفتن از محیط غذایی مشخص و عاری از هر گونه آلودگی صورت می‌گیرد .

   روش‌های اصلی برای ایجاد کالوس‌دهی و باززایی، شامل روش‌هایی است که هم کاربرد تجاری مستقیم دارند و به همان اندازه نیز امکان پژوهش‌های پایه‌های ژنتیکی و بیو شیمیایی در سلول را فراهم می‌آورند. این روش‌ها شامل انواع کشت بافت و سلول‌های گیاهی، مانند بساک، تخمک (تخمدان)، بذر، ساقه، برگ، کالوس، جداسازی پروتوپلاست و امتزاج آنها، انتخاب سلول، کشت مریستم و جوانه، و همچنین تغییر ژنتیکی سلول‌ها و گیاهان است (سید طباطبایی و امیدی، 1388).

امروزه از تکنیک‌های کشت بافت در سراسر جهان به منظور تولید بسیاری از گیاهان با اهداف گوناگون استفاده می‌شود. این تکنیک‌ها دامنه وسیعی از روش‌های مختلف را بسته به محیط‌های کشت مورد استفاده، ریزنمونه مورد نظر، چگونگی انتقال از فازهای مختلف فرایند و … را در بر می‌گیرند.

یکی از مهم‌ترین روش‌های کشت بافت، ریزازدیادی است که به منظور تکثیر انبوه گیاهان در زمانی کوتاه به کار می‌رود. در این روش از قسمت‌های مختلف گیاه ریزنمونه تهیه شده و با بهره گرفتن از ترکیبات غذایی و هورمونی مناسب مستقیماً به فاز باززایی هدایت می‌شوند. در واقع این تکنیک می‌تواند جایگزینی برای روش‌های سنتی تکثیر غیر جنسی در بسیاری از گیاهان باشد.

یک روش بسیار پرکاربرد ریزازدیادی کشت مریستم و نوک ساقه است. مریستم شامل سلول‌های به سرعت در حال تقسیم است، از این رو از این تکنیک برای تولید تجاری گیاهان و همین طور تولید گیاهان عاری از ویروس به طور وسیعی استفاده می‌شود. گیاهان به دست آمده از این طریق، پایداری ژنتیکی زیادی نشان می‌دهند، از این رو برای انجام تحقیقات بیوتکنولوژیکی بسیار مناسب هستند.

1-2- تاریخچه آلسترومریا

آلسترومریا به طور معمول با بهره گرفتن از ریزوم تکثیر می‌شود، اما آلودگی‌های ویروسی، سرعت کم تکثیر و محدودیت‌های فصلی، سبب محدود شدن استفاده از این روش شده است (وان و همکاران، 1996).

شکل 1-1- نمونه‌هایی از گل آلسترومریا

شکل 1-2- گل آلسترومریا رقم Fuego

درحال حاضر برای فایق آمدن بر مشکلات روش‌های معمول تکثیر این گیاه زینتی و تولید گیاهان عاری از ویروس، استفاده از روش‌های کشت درون شیشه‌ای در این گیاه اهمیت زیادی پیدا کرده است. برای تکثیر این‌ویتروی آلسترومریا معمولاً از ریزنمونه‌های جوانه انتهایی شاخه (پدراز سانتوز و همکاران،2005)، جوانه جانبی (لین و همکاران، 1997) و ریزوم (لین و همکاران، 1987) استفاده می‌گردد. با این وجود سرعت باززایی جوانه انتهایی ریزوم (نوک ریزوم) از سایر ریزنمونه‌ها بیشتر گزارش شده است (لین و همکاران، 1987).

1-3- مشخصات گیاه‌شناسی آلسترومریا

آلسترمریا (Alstromeria) از گیاهان زیر رده تک لپه‌ایها متعلق به خانواده آلسترومریاسه می‌باشد. آلسترومریا گیاهی است علفی، چند ساله، ریزوم دار با گلهایی به رنگ‌های مختلف که حدود 60 گونه دارد که منشا همگی از جنوب آمریکا می‌باشد (بیکر، 1888؛ آفوت، 1952؛ رابینسون، 1963). آلسترومریا دارای انواع مختلفی می‌باشند که می‌توانند در شرایط گوناگونی همچون سواحل شنی (A.peregrina L.)، بیابانها (A.Violacea phil)، جلگه‌های آبرفتی (A.heamantha Ruiz)، دشتهای نیمه جنگلی (A.aurantiaca D.Don ) و مناطق سرد کوهستانی (A. Nivalis phil. In Lin) رشد و نمو کنند (هنس و ویلکینز، 1979 ). این گیاه دارای ریزوم‌های سفیدی می‌باشد که از آن

فناوری کشت بافت و سلول در دومین انقلاب سبز، که بر اساس تغییر ژن و دستکاری ژنتیکی برای بهبود کیفیت و کمیت محصولات پایه گذاری شد، نقش کلیدی دارد. کشت بافت و سلول گیاهی به روشی گفته می‌شود که اجزای مختلف گیاه شامل سلول، پروتوپلاست، جنین، بافت، اندام و غیره در شرایط آزمایشگاهی و به طور کامل سترون روی یک محیط غذایی قرار می‌گیرند و در شرایط محیطی مناسب نگهداری می‌شوند. این روش در سطح کم وسعت در مقایسه با کشت های مزرعه‌ای و با بهره گرفتن از محیط غذایی مشخص و عاری از هر گونه آلودگی صورت می‌گیرد .

   روش‌های اصلی برای ایجاد کالوس‌دهی و باززایی، شامل روش‌هایی است که هم کاربرد تجاری مستقیم دارند و به همان اندازه نیز امکان پژوهش‌های پایه‌های ژنتیکی و بیو شیمیایی در سلول را فراهم می‌آورند. این روش‌ها شامل انواع کشت بافت و سلول‌های گیاهی، مانند بساک، تخمک (تخمدان)، بذر، ساقه، برگ، کالوس، جداسازی پروتوپلاست و امتزاج آنها، انتخاب سلول، کشت مریستم و جوانه، و همچنین تغییر ژنتیکی سلول‌ها و گیاهان است (سید طباطبایی و امیدی، 1388).

امروزه از تکنیک‌های کشت بافت در سراسر جهان به منظور تولید بسیاری از گیاهان با اهداف گوناگون استفاده می‌شود. این تکنیک‌ها دامنه وسیعی از روش‌های مختلف را بسته به محیط‌های کشت مورد استفاده، ریزنمونه مورد نظر، چگونگی انتقال از فازهای مختلف فرایند و … را در بر می‌گیرند.

یکی از مهم‌ترین روش‌های کشت بافت، ریزازدیادی است که به منظور تکثیر انبوه گیاهان در زمانی کوتاه به کار می‌رود. در این روش از قسمت‌های مختلف گیاه ریزنمونه تهیه شده و با بهره گرفتن از ترکیبات غذایی و هورمونی مناسب مستقیماً به فاز باززایی هدایت می‌شوند. در واقع این تکنیک می‌تواند جایگزینی برای روش‌های سنتی تکثیر غیر جنسی در بسیاری از گیاهان باشد.

یک روش بسیار پرکاربرد ریزازدیادی کشت مریستم و نوک ساقه است. مریستم شامل سلول‌های به سرعت در حال تقسیم است، از این رو از این تکنیک برای تولید تجاری گیاهان و همین طور تولید گیاهان عاری از ویروس به طور وسیعی استفاده می‌شود. گیاهان به دست آمده از این طریق، پایداری ژنتیکی زیادی نشان می‌دهند، از این رو برای انجام تحقیقات بیوتکنولوژیکی بسیار مناسب هستند.

1-2- تاریخچه آلسترومریا

آلسترومریا به طور معمول با بهره گرفتن از ریزوم تکثیر می‌شود، اما آلودگی‌های ویروسی، سرعت کم تکثیر و محدودیت‌های فصلی، سبب محدود شدن استفاده از این روش شده است (وان و همکاران، 1996).

شکل 1-1- نمونه‌هایی از گل آلسترومریا

شکل 1-2- گل آلسترومریا رقم Fuego

درحال حاضر برای فایق آمدن بر مشکلات روش‌های معمول تکثیر این گیاه زینتی و تولید گیاهان عاری از ویروس، استفاده از روش‌های کشت درون شیشه‌ای در این گیاه اهمیت زیادی پیدا کرده است. برای تکثیر این‌ویتروی آلسترومریا معمولاً از ریزنمونه‌های جوانه انتهایی شاخه (پدراز سانتوز و همکاران،2005)، جوانه جانبی (لین و همکاران، 1997) و ریزوم (لین و همکاران، 1987) استفاده می‌گردد. با این وجود سرعت باززایی جوانه انتهایی ریزوم (نوک ریزوم) از سایر ریزنمونه‌ها بیشتر گزارش شده است (لین و همکاران، 1987).

1-3- مشخصات گیاه‌شناسی آلسترومریا

آلسترمریا (Alstromeria) از گیاهان زیر رده تک لپه‌ایها متعلق به خانواده آلسترومریاسه می‌باشد. آلسترومریا گیاهی است علفی، چند ساله، ریزوم دار با گلهایی به رنگ‌های مختلف که حدود 60 گونه دارد که منشا همگی از جنوب آمریکا می‌باشد (بیکر، 1888؛ آفوت، 1952؛ رابینسون، 1963). آلسترومریا دارای انواع مختلفی می‌باشند که می‌توانند در شرایط گوناگونی همچون سواحل شنی (A.peregrina L.)، بیابانها (A.Violacea phil)، جلگه‌های آبرفتی (A.heamantha Ruiz)، دشتهای نیمه جنگلی (A.aurantiaca D.Don ) و مناطق سرد کوهستانی (A. Nivalis phil. In Lin) رشد و نمو کنند (هنس و ویلکینز، 1979 ). این گیاه دارای ریزوم‌های سفیدی می‌باشد که از آن شاخه‌های هوایی منشا می‌گیرند. شاخه‌ها بسته به دمای خاک، طول روز و شدت نور می‌توانند بصورت رویشی یا زایشی باشند (وانک نوردیروف، 1975؛ هیلی و همکاران، 1982).

گل‌ها در انتهای ساقه به صورت گل‌آذین گرزن تشکیل می‌شوند که هر گل‌آذین بسته به فصل رشد، شدت نور، و اندازه و قدرت رشدی گیاه بیش از 4 گلچه دارد (هیوز و همکاران، 1986). گل‌ها به رنگ‌های مختلفی از زرد تا قرمز، دیپلوئید و دارای 2n=16 کروموزوم و ناهمرس می‌باشند، یعنی قبل از اینکه کلاله پذیرا گردد پرچم‌ها باز شده و دانه‌های گرده خود را رها می‌کنند (دارلینگتون و وایلی، 1955). در میان کولتیوارها، تتراپلوئید نیز وجود دارد. برگها نیز به صورت متناوب با لبه صاف می‌باشند (پاول و همکاران، 1986 ).

شکل 1-3- شمایی از گل آلسترومریا

آلسترومریا دارای یک ریزوم زیرزمینی است كه از آن شاخه‌های عمودی رشد و نمو می‌نمایند. ریزوم اصلی عموماً ریزومهای جانبی جدیدی تولید می کند كه آن شاخه گل‌دهنده را تولید می کند، در سطح خاك شاخه‌ها تولید هیچ شاخه جانبی نمی‌نمایند بنابراین اكثر قسمت‌های گیاه در زیرزمین توسعه پیدا می‌كند دمای خاك نقش مهمی را در این توسعه ایفا می کند. بعد ازیک دوره دمای بالای خاك، گیاه شاخه‌های زیادی تولید می کند (ریزوم جدید) که بسته به نوع واریته بسیاری از این شاخه‌ها باقی می‌‌مانند (تولید گل نمی‌نمایند).

   یک شاخه آلسترومریا از هر یک ازجوانه‌های جانبی نزدیک نوك شاخه،7-3 شاخه گل تولید می کند انواع مختلف آلسترومریا وجود دارد (اركیده – پروانه ای و آئورا نتیكا) اما اكثر گونه‌های امروزی هیبرید هستند گرچه در طول مدت سال تولید می‌نمایند ولی پیک آن در بهار و اغلب در پائیز است وقتی كه خاك مصرفی( بستر كشت) سرد است.

شکل 1-4- شمای از شکل ریزوم که در آن ریشه‌ها و شاخه‌های هوایی منشا می‌گیرند.

1-4- روش‌های تکثیر آلسترومریا

1-4-1- تکثیر جنسی

به طور معمول از تکثیر آلسترومریا به وسیله بذر به علت تغییر پذیری ژنتیکی و مشکلات جوانه‌زنی بذر که وجود دارد باید پرهیز کرد. بذرها بعلت گران نبودن و ازدیاد سریع مزیت دارند. بذرهایی که یک سال از برداشت آنها گذشته، اگر چهار هفته در شرایط مرطوب و گرم (18 تا 25 درجه سانتی گراد) قرار گرفته و بعد چهار هفته در شرایط مرطوب و سرد (7 درجه سانتی‌گراد) قرار گیرند، طی هشت تا ده هفته جوانه خواهند زد. برای کثیر آلسترومریا، از بذر کمتر استفاده می‌شود خصوصاً اینکه تکثیر از این طریق سبب ایجاد تفرق صفات می‌گردد (ناصری، 1377).

1-4-2- تکثیر از طریق رویشی

گیاهان آلسترومریا، به طور معمول از طریق رویشی توسط تقسیم ریزوم تکثیر می‌شوند. معمولاً گیاهان را در ماه های شهریور و مهر از زمین خارج می‌کنند. بایستی مراقب بود که جوانه‌های جانبی و انتهایی ریزوم و همچنین ریشه‌ها آسیبی نبینند. سپس ریزوم‌ها را به قطعات 5 سانتی متری که حاوی جوانه جانبی یا انتهایی باشند تقسیم می‌کنند. بسترهای کشت بایستی از قبل آماده شده باشند تا تقسیم و کشت بعدی گیاهان به سرعت انجام شود. جهت کنترل بیماری‌ها، توصیه شده که ریزوم‌ها در زمان کشت با قارچ کشها ضدعفونی شوند. پس از کشت، تنها زمانی که بستر کشت خشک شد آبیاری انجام می‌شود زیرا آبیاری و رطوبت بیش از حد موجب پوسیدگی ریزوم‌ها می‌گردد. معمولاً پس از 4 تا 8 هفته در دمای 18 درجه سانتی‌گراد ریزوم‌ها کاملاً مستقر می‌شوند. بعد از این دوره، دما را به 5/4 درجه سانتی‌گراد به مدت 4 تا 6 هفته کاهش می‌دهند تا عمل بهاره‌سازی ریزوم‌ها صورت گیرد و گلدهی تحریک گردد (هیلی و ویلکینز، 1981).

1-4-3- تکثیر از طریق کشت بافت

 گونه‌های وحشی آلسترومریا بطور معمول برای تولید گل‌های شاخه بریده تجاری مناسب نیستند. آنها دارای دوره گلدهی کوتاه و برگ‌هایی با کیفیت پائین می‌باشند. با این حال، کولتیوارها و هیبریدهای تجاری از طریق تلاقی‌های بین گونه‌ای و تیمارهای پرتوافکنی بدست آمده‌اند (گومانس، 1962؛ برورتجس و وربوم، 1974 ).

آلسترمریاهای جدید بدلیل داشتن گل‌های درشت با تنوع وسیعی از رنگ‌ها و تشکیل گل‌هایی زیبا با طول عمر پس از برداشت بالا (تا حدود 14 روز) بسیار با ارزش می‌باشند (هیلی و ویلکینز، 1981).

 شاخه‌های هوایی منشا می‌گیرند. شاخه‌ها بسته به دمای خاک، طول روز و شدت نور می‌توانند بصورت رویشی یا زایشی باشند (وانک نوردیروف، 1975؛ هیلی و همکاران، 1982).

گل‌ها در انتهای ساقه به صورت گل‌آذین گرزن تشکیل می‌شوند که هر گل‌آذین بسته به فصل رشد، شدت نور، و اندازه و قدرت رشدی گیاه بیش از 4 گلچه دارد (هیوز و همکاران، 1986). گل‌ها به رنگ‌های مختلفی از زرد تا قرمز، دیپلوئید و دارای 2n=16 کروموزوم و ناهمرس می‌باشند، یعنی قبل از اینکه کلاله پذیرا گردد پرچم‌ها باز شده و دانه‌های گرده خود را رها می‌کنند (دارلینگتون و وایلی، 1955). در میان کولتیوارها، تتراپلوئید نیز وجود دارد. برگها نیز به صورت متناوب با لبه صاف می‌باشند (پاول و همکاران، 1986 ).

شکل 1-3- شمایی از گل آلسترومریا

آلسترومریا دارای یک ریزوم زیرزمینی است كه از آن شاخه‌های عمودی رشد و نمو می‌نمایند. ریزوم اصلی عموماً ریزومهای جانبی جدیدی تولید می کند كه آن شاخه گل‌دهنده را تولید می کند، در سطح خاك شاخه‌ها تولید هیچ شاخه جانبی نمی‌نمایند بنابراین اكثر قسمت‌های گیاه در زیرزمین توسعه پیدا می‌كند دمای خاك نقش مهمی را در این توسعه ایفا می کند. بعد ازیک دوره دمای بالای خاك، گیاه شاخه‌های زیادی تولید می کند (ریزوم جدید) که بسته به نوع واریته بسیاری از این شاخه‌ها باقی می‌‌مانند (تولید گل نمی‌نمایند).

   یک شاخه آلسترومریا از هر یک ازجوانه‌های جانبی نزدیک نوك شاخه،7-3 شاخه گل تولید می کند انواع مختلف آلسترومریا وجود دارد (اركیده – پروانه ای و آئورا نتیكا) اما اكثر گونه‌های امروزی هیبرید هستند گرچه در طول مدت سال تولید می‌نمایند ولی پیک آن در بهار و اغلب در پائیز است وقتی كه خاك مصرفی( بستر كشت) سرد است.

شکل 1-4- شمای از شکل ریزوم که در آن ریشه‌ها و شاخه‌های هوایی منشا می‌گیرند.

1-4- روش‌های تکثیر آلسترومریا

1-4-1- تکثیر جنسی

به طور معمول از تکثیر آلسترومریا به وسیله بذر به علت تغییر پذیری ژنتیکی و مشکلات جوانه‌زنی بذر که وجود دارد باید پرهیز کرد. بذرها بعلت گران نبودن و ازدیاد سریع مزیت دارند. بذرهایی که یک سال از برداشت آنها گذشته، اگر چهار هفته در شرایط مرطوب و گرم (18 تا 25 درجه سانتی گراد) قرار گرفته و بعد چهار هفته در شرایط مرطوب و سرد (7 درجه سانتی‌گراد) قرار گیرند، طی هشت تا ده هفته جوانه خواهند زد. برای کثیر آلسترومریا، از بذر کمتر استفاده می‌شود خصوصاً اینکه تکثیر از این طریق سبب ایجاد تفرق صفات می‌گردد (ناصری، 1377).

1-4-2- تکثیر از طریق رویشی

گیاهان آلسترومریا، به طور معمول از طریق رویشی توسط تقسیم ریزوم تکثیر می‌شوند. معمولاً گیاهان را در ماه های شهریور و مهر از زمین خارج می‌کنند. بایستی مراقب بود که جوانه‌های جانبی و انتهایی ریزوم و همچنین ریشه‌ها آسیبی نبینند. سپس ریزوم‌ها را به قطعات 5 سانتی متری که حاوی جوانه جانبی یا انتهایی باشند تقسیم می‌کنند. بسترهای کشت بایستی از قبل آماده شده باشند تا تقسیم و کشت بعدی گیاهان به سرعت انجام شود. جهت کنترل بیماری‌ها، توصیه شده که ریزوم‌ها در زمان کشت با قارچ کشها ضدعفونی شوند. پس از کشت، تنها زمانی که بستر کشت خشک شد آبیاری انجام می‌شود زیرا آبیاری و رطوبت بیش از حد موجب پوسیدگی ریزوم‌ها می‌گردد. معمولاً پس از 4 تا 8 هفته در دمای 18 درجه سانتی‌گراد ریزوم‌ها کاملاً مستقر می‌شوند. بعد از این دوره، دما را به 5/4 درجه سانتی‌گراد به مدت 4 تا 6 هفته کاهش می‌دهند تا عمل بهاره‌سازی ریزوم‌ها صورت گیرد و گلدهی تحریک گردد (هیلی و ویلکینز، 1981).

1-4-3- تکثیر از طریق کشت بافت

 گونه‌های وحشی آلسترومریا بطور معمول برای تولید گل‌های شاخه بریده تجاری مناسب نیستند. آنها دارای دوره گلدهی کوتاه و برگ‌هایی با کیفیت پائین می‌باشند. با این حال، کولتیوارها و هیبریدهای تجاری از طریق تلاقی‌های بین گونه‌ای و تیمارهای پرتوافکنی بدست آمده‌اند (گومانس، 1962؛ برورتجس و وربوم، 1974 ).

آلسترمریاهای جدید بدلیل داشتن گل‌های درشت با تنوع وسیعی از رنگ‌ها و تشکیل گل‌هایی زیبا با طول عمر پس از برداشت بالا (تا حدود 14 روز) بسیار با ارزش می‌باشند (هیلی و ویلکینز، 1981).