بیماری لکه موجی یکی از بیماری‌های مهم و رایج بوده که در اکثر گیاهان خانواده سولاناسه ایجاد بیماری می کند. هم اکنون در ایران این بیماری مزارع سیب‌زمینی را بطور همه گیر تهدید می نماید. امروزه بدلیل گسترش این بیماری در مزارع سیب زمینی و هم‌چنین خسارت ترکیبات سمی به محیط زیست و انسانها استفاده از ترکیبات غیر سمی در کنترل لکه موجی سیب‌زمینی بسیار حائز اهمیت است. در این پژوهش تاثیر نمکهای بیکربنات سدیم (NaHco3)، کلرید کلسیم (CaCl2)، قارچکشهای رورال‌تی‌اس و داکونیل، ترکیب بیولوژیک باسیلکس و همچنین روغن میخک بر روی محیط کشتPDA در میزان رشد گونه های Alternaria solani و A. alternataمورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که همه قارچکشهای مورد آزمایش بجز داکونیل در بازدارندگی رشد میسلیومی این دو گونه موثر است. تفاوتهایی از نظر اثر بر سرعت رشد پرگنه قارچ در محیط آزمایشگاه دارا می‌باشند. قابل ذکر است که میزان بازدارندگی بسته به نوع ترکیب و گونه قارچی متفاوت بود. بیشترین بازدارندگی مربوط به قارچکش رورال‌تی‌اس با غلظت 30 پی‌پی‌ام‌ و نمک بیکربنات سدیم با غلظت 35 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر بود که موجب توقف کامل از رشد میسلیوم در دو گونه قارچی مذکور در شرایط آزمایشگاه شده است. به طور کلی نتایج حاصل از این پژوهش در محیط آزمایشگاه نشان داد که افزایش غلظت ترکیبات با میزان جلوگیری از رشد میسلیومی قارچهای A. solani و A. alternata رابطه مستقیم دارد و همچنین تاثیر ترکیبات مورد آزمایش درکاهش
رشد A. solani بیشتر از A. alternata بود. در قسمت دیگری از این پژوهش میزان تاثیر این ترکیبات در کاهش شدت بیماری ناشی از گونه‌های قارچی مذکور روی رقم آگریا مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمایشات گلخانه ای حاکی از تاثیر قابل توجه ترکیبات مورد بحث در کاهش میزان بیماری لکه موجی سیب‌زمینی بود. حداکثر تاثیر رورال‌تی‌اس، داکونیل، بیکربنات سدیم، کلرید کلسیم، باسیلکس و روغن میخک در کاهش شدت بیماری به ترتیب 33/88 ، 93 ، 33/92، 93 ، 33/70 و 74 درصد بود. این بررسی مشخص نمود که تاثیر ترکیبات مورد آزمایش در محیط گلخانه در کنترل بیماری ناشی از A. alternataبیشتر از A. solani بود. به طور کلی نتایج نشان داد که استفاده از بیکربنات سدیم، باسیلکس و روغن میخک علاوه بر سموم شیمیایی در کنترل بیماری لکه موجی سیب زمینی امید بخش می‌باشد.

کلمات کلیدی: لکه موجی سیب زمینی، Alternaria solani ،Alternaria alternata

بر اساس آمار منتشر شده در سال زراعی 90-89 سطح زیر کشت سیب زمینی در ایران مجموعا برابر با 186 هزار هکتار، میزان کل محصول تولید شده 5/7 میلیون تن و میزان عملکرد محصول به طور متوسط بین 2/30067 کیلوگرم در هکتار (کشت آبی) تا 8/9858 کیلوگرم در هکتار (کشت دیم) بوده است. سطح زیر کشت سیب‌زمینی در استان خراسان رضوی برابر با 5869 هکتار، مقدار تولید محصول 41/168 تن و متوسط عملکرد محصول 96/28630 کیلو گرم در هکتار بوده است (آمارنامه کشاورزی 1390-1389).

تقریبا 160 بیماری در مورد سیب زمینی وجود دارد که حدود 50 بیماری قارچی، 30 بیماری ویروسی، 10 بیماری باکتریایی، حدود 50 بیماری هم ناشی از عوامل نا شناخته

بیماری لکه موجی یکی از بیماری‌های مهم و رایج بوده که در اکثر گیاهان خانواده سولاناسه ایجاد بیماری می کند. هم اکنون در ایران این بیماری مزارع سیب‌زمینی را بطور همه گیر تهدید می نماید. امروزه بدلیل گسترش این بیماری در مزارع سیب زمینی و هم‌چنین خسارت ترکیبات سمی به محیط زیست و انسانها استفاده از ترکیبات غیر سمی در کنترل لکه موجی سیب‌زمینی بسیار حائز اهمیت است. در این پژوهش تاثیر نمکهای بیکربنات سدیم (NaHco3)، کلرید کلسیم (CaCl2)، قارچکشهای رورال‌تی‌اس و داکونیل، ترکیب بیولوژیک باسیلکس و همچنین روغن میخک بر روی محیط کشتPDA در میزان رشد گونه های Alternaria solani و A. alternataمورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که همه قارچکشهای مورد آزمایش بجز داکونیل در بازدارندگی رشد میسلیومی این دو گونه موثر است. تفاوتهایی از نظر اثر بر سرعت رشد پرگنه قارچ در محیط آزمایشگاه دارا می‌باشند. قابل ذکر است که میزان بازدارندگی بسته به نوع ترکیب و گونه قارچی متفاوت بود. بیشترین بازدارندگی مربوط به قارچکش رورال‌تی‌اس با غلظت 30 پی‌پی‌ام‌ و نمک بیکربنات سدیم با غلظت 35 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر بود که موجب توقف کامل از رشد میسلیوم در دو گونه قارچی مذکور در شرایط آزمایشگاه شده است. به طور کلی نتایج حاصل از این پژوهش در محیط آزمایشگاه نشان داد که افزایش غلظت ترکیبات با میزان جلوگیری از رشد میسلیومی قارچهای A. solani و A. alternata رابطه مستقیم دارد و همچنین تاثیر ترکیبات مورد آزمایش درکاهش
رشد A. solani بیشتر از A. alternata بود. در قسمت دیگری از این پژوهش میزان تاثیر این ترکیبات در کاهش شدت بیماری ناشی از گونه‌های قارچی مذکور روی رقم آگریا مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمایشات گلخانه ای حاکی از تاثیر قابل توجه ترکیبات مورد بحث در کاهش میزان بیماری لکه موجی سیب‌زمینی بود. حداکثر تاثیر رورال‌تی‌اس، داکونیل، بیکربنات سدیم، کلرید کلسیم، باسیلکس و روغن میخک در کاهش شدت بیماری به ترتیب 33/88 ، 93 ، 33/92، 93 ، 33/70 و 74 درصد بود. این بررسی مشخص نمود که تاثیر ترکیبات مورد آزمایش در محیط گلخانه در کنترل بیماری ناشی از A. alternataبیشتر از A. solani بود. به طور کلی نتایج نشان داد که استفاده از بیکربنات سدیم، باسیلکس و روغن میخک علاوه بر سموم شیمیایی در کنترل بیماری لکه موجی سیب زمینی امید بخش می‌باشد.

کلمات کلیدی: لکه موجی سیب زمینی، Alternaria solani ،Alternaria alternata

بر اساس آمار منتشر شده در سال زراعی 90-89 سطح زیر کشت سیب زمینی در ایران مجموعا برابر با 186 هزار هکتار، میزان کل محصول تولید شده 5/7 میلیون تن و میزان عملکرد محصول به طور متوسط بین 2/30067 کیلوگرم در هکتار (کشت آبی) تا 8/9858 کیلوگرم در هکتار (کشت دیم) بوده است. سطح زیر کشت سیب‌زمینی در استان خراسان رضوی برابر با 5869 هکتار، مقدار تولید محصول 41/168 تن و متوسط عملکرد محصول 96/28630 کیلو گرم در هکتار بوده است (آمارنامه کشاورزی 1390-1389).

تقریبا 160 بیماری در مورد سیب زمینی وجود دارد که حدود 50 بیماری قارچی، 30 بیماری ویروسی، 10 بیماری باکتریایی، حدود 50 بیماری هم ناشی از عوامل نا شناخته می باشند (جعفر‌پور، 1370).

در این پژوهش از رقم آگریا بدلیل فراوانی و غالب بودن این رقم در منطقه استفاده کردیم.

بیماریهای ناشی از آلترناریا از متداول ترین بیماری ها در گیاهان متعدد در سر تا سر دنیاست. این بیماری‌ها روی برگ، ساقه، گل و میوه عمدتا گیاهان یکساله اثر می کنند. خسارت هایی که بر اثر آلترناریاهای مختلف روی میزبان ها ایجاد می شود، بالاترین جایگاه را بین هر یک از بیماریها دارد (ایزدپناه و همکاران،1389).

بیماری لکه موجی سیب زمینی با عامل A. solani و A. alternataیکی از رایج‌ترین بیماریهای سیب زمینی در مناطق سیب زمینی کاری است. میزبانهای اصلی آن درگیاهان سولاناسه^[1] سیب زمینی، گوجه‌فرنگی و فلفل هستند(نیرگارد^[2]، 1945). این بیماری بیشترین خسارت را به سیب‌زمینی و گوجه‌فرنگی در آمریکا، استرالیا، فلسطین، انگلیس و هند وارد میکند (شهبازی و همکاران، 1390).

سالیانه بین 38 تا 78 درصد محصول گوجه فرنگی و سیب‌زمینی درجهان در اثر این بیماری از بین
می رود (داتار و همکاران^[3]،1970؛ جونز و همکاران^[4]،1993؛ باسو^[5]، 1974). زخمهای بوجود آمده در اثر لکه موجی روی غده دارای شکل گرد و نامنظم و کمی فرورفته بوده و اغلب با یک حاشیه به رنگ ارغوانی تا قهوه ای تیره احاطه شده اند. بافتهای زیرین لکه ها چرمی، کرکی و خشک شده و معمولا به رنگ قهوه ای تیره در می آیند. زخم ها کیفیت و بازار پسندی غده را کاهش می دهد و عمدتا روی ارقام پوست سفید و قرمز که برای چیپس مصرف می شوند، ایجاد مشکل می‌کند (روشندل و همکاران،1388). این بیماری در انبار از طریق زخم موجود در غده‌ها سبب آلودگی و ایجاد پوسیدگی خشک می‌شود (فرانس و همکاران^[6]، 2001).

2-1 مدیریت بیماری ناشی از گونه های Alternaria spp. :

بیماری‌های حاصل از آلترناریا عمدتا با بهره گرفتن از ارقام مقاوم، بذر عاری از بیماری یا تیمار شده، و سم پاشی با قارچکشهای مناسب کنترل می شود. کودهای نیتروژنی معمولا میزان آلودگی به آلترناریا را کاهش می دهد. تناوب زراعی، حذف و سوزاندن بقایای گیاهی آلوده و ریشه کنی علف‌های هرز میزبان به کاهش بیماری برای کشت بعدی محصولات حساس کمک می کند (ایزد‌پناه و همکاران،1389).

2-2 عامل بیماری

1. solaniدارای کنیدی‌هایی با دیواره عرضی مورب و بعضی از آنها دارای دیواره طولی هستند. اسپورها معمولا به طور انفرادی تولید می شوند، اما می توانند زنجیر وار نیز باشند. اسپورها راست و یا تقریبا خمیده هستند و تنه آنها بیضوی تا کشیده است و به تدریج تا رسیدن به نوک دراز، باریک می شوند (رجبی،1379).

کلنی‌ها اکثرا قهوه ای بی‌رنگ هستند. کنیدی انفرادی، مستقیم یا به حالت چماقی وارونه است. واریته هایی که دارای برگهای نازک هستند برای بیماری لکه موجی دارای شرایط مساعد تری می باشند (الیس^[7] ، 1971).

1. alternataکلنی‌ها معمولا سیاه و یا گاهی خاکستری هستند. کنیدیوفورها به صورت منفرد، ساده و انشعابی رشد می کنند. معمولا دارای چندین دیواره طولی هستند و یکی از بزرگترین ساپروفیت هایی است که در اکثرگیاهان، مواد غذایی، خاک و یا بافت گیاهی به صورت جهانی یافت می‌شود.

الف                                                             ب

شکل2-1: اسپور A. solani (الف)، اسپورA. alternata (ب)

 2-3 علائم بیماری لکه موجی:

علائم برگی لکه موجی شامل ظهور نقاط کوچک به قطر 5/1 میلی متر یا کمتر، به شکل گرد و به رنگ قهوه‌ای تیره روی برگهای پایینی(برگهای پیر) است که این نقاط به تدریج توسعه یافته و قطر آنها به 9 میلی متر وگاهی به 5/1 سانتی مترمی رسد. این نقاط محدود به رگبرگها بوده و ایجاد لکه های زاویه‌دار می کند. سطح لکه‌های روی برگ با یکسری حلقه های متحدالمرکز پوشیده شده است و به همین علت بیماری به نام لکه موجی و یا لکه چشم گاوی گفته می شود.گیاهان آلوده بسرعت برگهای خود را از دست می‌دهند و میزان تولید محصول در واحد سطح بسرعت کاهش می یابد. (شرف و همکاران^[8]، 1986).

 می باشند (جعفر‌پور، 1370).

در این پژوهش از رقم آگریا بدلیل فراوانی و غالب بودن این رقم در منطقه استفاده کردیم.

بیماریهای ناشی از آلترناریا از متداول ترین بیماری ها در گیاهان متعدد در سر تا سر دنیاست. این بیماری‌ها روی برگ، ساقه، گل و میوه عمدتا گیاهان یکساله اثر می کنند. خسارت هایی که بر اثر آلترناریاهای مختلف روی میزبان ها ایجاد می شود، بالاترین جایگاه را بین هر یک از بیماریها دارد (ایزدپناه و همکاران،1389).

بیماری لکه موجی سیب زمینی با عامل A. solani و A. alternataیکی از رایج‌ترین بیماریهای سیب زمینی در مناطق سیب زمینی کاری است. میزبانهای اصلی آن درگیاهان سولاناسه^[1] سیب زمینی، گوجه‌فرنگی و فلفل هستند(نیرگارد^[2]، 1945). این بیماری بیشترین خسارت را به سیب‌زمینی و گوجه‌فرنگی در آمریکا، استرالیا، فلسطین، انگلیس و هند وارد میکند (شهبازی و همکاران، 1390).

سالیانه بین 38 تا 78 درصد محصول گوجه فرنگی و سیب‌زمینی درجهان در اثر این بیماری از بین
می رود (داتار و همکاران^[3]،1970؛ جونز و همکاران^[4]،1993؛ باسو^[5]، 1974). زخمهای بوجود آمده در اثر لکه موجی روی غده دارای شکل گرد و نامنظم و کمی فرورفته بوده و اغلب با یک حاشیه به رنگ ارغوانی تا قهوه ای تیره احاطه شده اند. بافتهای زیرین لکه ها چرمی، کرکی و خشک شده و معمولا به رنگ قهوه ای تیره در می آیند. زخم ها کیفیت و بازار پسندی غده را کاهش می دهد و عمدتا روی ارقام پوست سفید و قرمز که برای چیپس مصرف می شوند، ایجاد مشکل می‌کند (روشندل و همکاران،1388). این بیماری در انبار از طریق زخم موجود در غده‌ها سبب آلودگی و ایجاد پوسیدگی خشک می‌شود (فرانس و همکاران^[6]، 2001).

2-1 مدیریت بیماری ناشی از گونه های Alternaria spp. :

بیماری‌های حاصل از آلترناریا عمدتا با بهره گرفتن از ارقام مقاوم، بذر عاری از بیماری یا تیمار شده، و سم پاشی با قارچکشهای مناسب کنترل می شود. کودهای نیتروژنی معمولا میزان آلودگی به آلترناریا را کاهش می دهد. تناوب زراعی، حذف و سوزاندن بقایای گیاهی آلوده و ریشه کنی علف‌های هرز میزبان به کاهش بیماری برای کشت بعدی محصولات حساس کمک می کند (ایزد‌پناه و همکاران،1389).

2-2 عامل بیماری

1. solaniدارای کنیدی‌هایی با دیواره عرضی مورب و بعضی از آنها دارای دیواره طولی هستند. اسپورها معمولا به طور انفرادی تولید می شوند، اما می توانند زنجیر وار نیز باشند. اسپورها راست و یا تقریبا خمیده هستند و تنه آنها بیضوی تا کشیده است و به تدریج تا رسیدن به نوک دراز، باریک می شوند (رجبی،1379).

کلنی‌ها اکثرا قهوه ای بی‌رنگ هستند. کنیدی انفرادی، مستقیم یا به حالت چماقی وارونه است. واریته هایی که دارای برگهای نازک هستند برای بیماری لکه موجی دارای شرایط مساعد تری می باشند (الیس^[7] ، 1971).

1. alternataکلنی‌ها معمولا سیاه و یا گاهی خاکستری هستند. کنیدیوفورها به صورت منفرد، ساده و انشعابی رشد می کنند. معمولا دارای چندین دیواره طولی هستند و یکی از بزرگترین ساپروفیت هایی است که در اکثرگیاهان، مواد غذایی، خاک و یا بافت گیاهی به صورت جهانی یافت می‌شود.

الف                                                             ب

شکل2-1: اسپور A. solani (الف)، اسپورA. alternata (ب)

 2-3 علائم بیماری لکه موجی:

علائم برگی لکه موجی شامل ظهور نقاط کوچک به قطر 5/1 میلی متر یا کمتر، به شکل گرد و به رنگ قهوه‌ای تیره روی برگهای پایینی(برگهای پیر) است که این نقاط به تدریج توسعه یافته و قطر آنها به 9 میلی متر وگاهی به 5/1 سانتی مترمی رسد. این نقاط محدود به رگبرگها بوده و ایجاد لکه های زاویه‌دار می کند. سطح لکه‌های روی برگ با یکسری حلقه های متحدالمرکز پوشیده شده است و به همین علت بیماری به نام لکه موجی و یا لکه چشم گاوی گفته می شود.گیاهان آلوده بسرعت برگهای خود را از دست می‌دهند و میزان تولید محصول در واحد سطح بسرعت کاهش می یابد. (شرف و همکاران^[8]، 1986).