یكی از مسائلی كه انسان امروزی بویژه كشورهای جهان سوم با آن دست به گریبان می باشد مسئله تامین غذا می باشد. انسان از دوران نخستین حیات خودگیاهانی كه از نظر ظاهری مطلوب به نظر می رسیدند را انتخاب می كردند، پس از كشف اصول و قوانین علم ژنتیک كه برای اولین بار توسط مندل صورت گرفته است تلاقیهای تصادفی جای خود را به تلاقیهای هدف دار داده اند و بدین ترتیب تحولی عظیم در كشاورزی و زراعت ایجاد گردیده است. از میان گیاهان زراعی كه نقش مهمی در تغذیه انسانها دارند، گیاهان خانواده غلات از اهمیت خاصی برخوردار می باشند كه نقش برنج در تامین غذای انسانها بویژه در ممالك آسیا و از جمله ایران دارد، چند سال قبل اغلب واریته های مورد كشت و كار در اغلب مناطق
برنج خیز ارقام محلی تشكیل می داده اند ولی با افزایش سریع جمعیت و همچنین با رفتن سطح زندگی و در نتیجه افزایش مصرف مواد غذایی و صنعتی ما را به داشتن محصولات كشاورزی بیشتری محتاج
می سازد. بطور خلاصه می توان گفت كه از اراضی كشور بجز پاره ای از موارد كه از نظر آب، كود .

با توجه به خصوصیات فوق در سالهای اخیر توجه زیادی به اصلاح نبات، بویژه اصلاح برنج، از طریق وارد كردن ارقام، انجام هیبراسیون برای افزایش عملكرد در واحد سطح شده است. و در این باره نیز تا اندازه­ای نیز موفق بوده اند. از نكاتی كه باید به آن توجه نمود این است كه تنها تولید و ایجاد وارئیه­ی هر محصول نمی­ تواند سبب افزایش عملكرد گردد. زیرا فعالیتهای به نژادی، بدون رعایت و توجه به فاكتورهای زراعی مناسب نمی تواند موفق و موثر باشد بنابراین لازم است همراه كاری اصلاحی و تهیه ارقام پرمحصول، باید فاكتورهای زراعی و مهم از قبیل تاریخ كاشت، فاصله كاشت، میزان كود را برای حداكثر كردن عملكرد ارقام محصول رعایت نمود تا افزایش عملكرد حاصل گردد. برای نیل به خودکفایی در هر محصول می ­تواند به افزایش سطح زیركشت، افزایش میزان تولید در واحد سطح و کشت دو یا سه بار در سال روی آورد. با توجه به اینكه 35 % نیاز غذایی جمعیت جهان را برنج تأمین می كند و با توجه به افزایش روز افزون جمعیت در جهان، نیاز شدید به افزایش تولیدات كشاورزی در كشور كاملاً محسوس
می­باشد. امكان افزایش سطح زیركشت بدلیل محدودیت منابع آب و خاك امری مشكل بنظر می­رسد. بنابراین ضرورت اصلاح گیاه برنج جهت کاشت در مناطق شور امر بدیهی است. با بهره­ گیری از تكنیك­های موتاسیون بریدینگ می توان به واریته­های متحمل به شوری دست یافت. بنابراین لازم است در مورد ارقامی كه معرفی شده اند و یا لاین های امید بخش كه در آستانه معرفی به زارعین قرار دارند باید آزمایش­های زراعی انجام گیرد تا صفات زراعی و عملکرد لاین­ها مطالعه شود.

2- 1 اهمیت برنج

برنج یک منبع اصلی در رژیم غذایی انسان است كه تقریباً نیمی از مردم دنیا از طریق آن امرار معاش
90 درصد از برنج دنیا توسط كشاورزان خرده مالك در كشورهای در حال توسعه تولید می شود محصول برنج، اصلی­ترین غله در آسیا محسوب گردیده و برای تقریباً 3 میلیارد نفر(نیمی از جمعیت جهان) غذای اصلی و منبع عمده كالری به شمار می رود. در گزارشاتی كه در سال 2000 تهیه شد، مشخص گردید كه در حدود 40 درصد از مردم دنیا و اساساً آنهایی كه در مناطق پرجمعیت كشورهای كمتر توسعه یافته زندگی می­كرده­اند، برای تامین بخش عمده ای از انرژی مورد نیاز خود، به این محصول وابسته بوده اند.
در كشورهایی آسیائی سهم غلات و حبوبات، در كل رژیم غذایی حدود 63 درصد می باشد كه بخش عمده این غلات را برنج تشكیل می دهد. برنج تامین كننده 35 درصد

یكی از مسائلی كه انسان امروزی بویژه كشورهای جهان سوم با آن دست به گریبان می باشد مسئله تامین غذا می باشد. انسان از دوران نخستین حیات خودگیاهانی كه از نظر ظاهری مطلوب به نظر می رسیدند را انتخاب می كردند، پس از كشف اصول و قوانین علم ژنتیک كه برای اولین بار توسط مندل صورت گرفته است تلاقیهای تصادفی جای خود را به تلاقیهای هدف دار داده اند و بدین ترتیب تحولی عظیم در كشاورزی و زراعت ایجاد گردیده است. از میان گیاهان زراعی كه نقش مهمی در تغذیه انسانها دارند، گیاهان خانواده غلات از اهمیت خاصی برخوردار می باشند كه نقش برنج در تامین غذای انسانها بویژه در ممالك آسیا و از جمله ایران دارد، چند سال قبل اغلب واریته های مورد كشت و كار در اغلب مناطق
برنج خیز ارقام محلی تشكیل می داده اند ولی با افزایش سریع جمعیت و همچنین با رفتن سطح زندگی و در نتیجه افزایش مصرف مواد غذایی و صنعتی ما را به داشتن محصولات كشاورزی بیشتری محتاج
می سازد. بطور خلاصه می توان گفت كه از اراضی كشور بجز پاره ای از موارد كه از نظر آب، كود .

با توجه به خصوصیات فوق در سالهای اخیر توجه زیادی به اصلاح نبات، بویژه اصلاح برنج، از طریق وارد كردن ارقام، انجام هیبراسیون برای افزایش عملكرد در واحد سطح شده است. و در این باره نیز تا اندازه­ای نیز موفق بوده اند. از نكاتی كه باید به آن توجه نمود این است كه تنها تولید و ایجاد وارئیه­ی هر محصول نمی­ تواند سبب افزایش عملكرد گردد. زیرا فعالیتهای به نژادی، بدون رعایت و توجه به فاكتورهای زراعی مناسب نمی تواند موفق و موثر باشد بنابراین لازم است همراه كاری اصلاحی و تهیه ارقام پرمحصول، باید فاكتورهای زراعی و مهم از قبیل تاریخ كاشت، فاصله كاشت، میزان كود را برای حداكثر كردن عملكرد ارقام محصول رعایت نمود تا افزایش عملكرد حاصل گردد. برای نیل به خودکفایی در هر محصول می ­تواند به افزایش سطح زیركشت، افزایش میزان تولید در واحد سطح و کشت دو یا سه بار در سال روی آورد. با توجه به اینكه 35 % نیاز غذایی جمعیت جهان را برنج تأمین می كند و با توجه به افزایش روز افزون جمعیت در جهان، نیاز شدید به افزایش تولیدات كشاورزی در كشور كاملاً محسوس
می­باشد. امكان افزایش سطح زیركشت بدلیل محدودیت منابع آب و خاك امری مشكل بنظر می­رسد. بنابراین ضرورت اصلاح گیاه برنج جهت کاشت در مناطق شور امر بدیهی است. با بهره­ گیری از تكنیك­های موتاسیون بریدینگ می توان به واریته­های متحمل به شوری دست یافت. بنابراین لازم است در مورد ارقامی كه معرفی شده اند و یا لاین های امید بخش كه در آستانه معرفی به زارعین قرار دارند باید آزمایش­های زراعی انجام گیرد تا صفات زراعی و عملکرد لاین­ها مطالعه شود.

2- 1 اهمیت برنج

برنج یک منبع اصلی در رژیم غذایی انسان است كه تقریباً نیمی از مردم دنیا از طریق آن امرار معاش
90 درصد از برنج دنیا توسط كشاورزان خرده مالك در كشورهای در حال توسعه تولید می شود محصول برنج، اصلی­ترین غله در آسیا محسوب گردیده و برای تقریباً 3 میلیارد نفر(نیمی از جمعیت جهان) غذای اصلی و منبع عمده كالری به شمار می رود. در گزارشاتی كه در سال 2000 تهیه شد، مشخص گردید كه در حدود 40 درصد از مردم دنیا و اساساً آنهایی كه در مناطق پرجمعیت كشورهای كمتر توسعه یافته زندگی می­كرده­اند، برای تامین بخش عمده ای از انرژی مورد نیاز خود، به این محصول وابسته بوده اند.
در كشورهایی آسیائی سهم غلات و حبوبات، در كل رژیم غذایی حدود 63 درصد می باشد كه بخش عمده این غلات را برنج تشكیل می دهد. برنج تامین كننده 35 درصد تا 75 درصد از كالری مصرف شده توسط بیش از 3 میلیارد آسیائی است. قرن ها است كه در بسیاری از كشورهای آسیائی این غله، بخش
اساسی رژیم غذایی افراد را تشكیل می دهد و كماكان در سه كشور از چهار كشور پرجمعیت جهان ی
عنی چین، هند و اندونزی، برنج غذای اصلی محسوب می گردد. برآورد شده كه تا سال 2025، تعداد
6/4 میلیارد نفر، برای گذران زندگی خود به نحوی به این محصول وابستگی خواهند داشت. همزمان با
افزایش رشد جمعیت، میزان تقاضا برای برنج نیز افزایش می یابد، به طوری كه پیش بینی شده است
كه به منظور تامین تقاضا در سال 2025، سطح 50% تا 60% افزایش در تولید این محصول ضروری به نظر می رسد. در پاسخ به این نیاز روزافزون، به طور طبیعی مشكلاتی از قبیل كمبود آب، زمین،
كارگر و كودهای شیمیایی وجود خواهد داشت. تنها گندم و ذرت از نظر میزان تولید با برنج، قابل رقابت هستند. (آمار وزارت جهاد کشاورزی، 1374)

از لحاظ ایجاد اشتغال نیز برنج را می توان یكی از مهمترین منبع اشتغال و درآمد خصوصاً برای اقشار روستایی دانست. اكثر تولید كنندگان و مصرف كنندگان برنج توده فقیر دنیا را تشكیل می دهند. این
گیاه در روی مزارع 250 میلیون بهره بردار آسیایی كه اكثراً دارای اراضی كمتر از یک هكتار هستند، كشت می­ شود (33).

برنج نقش مهمی را در تمدن و فرهنگ بشر بازی می كند، كشت برنج یكی از پایه های اجتماعی بوده و سهم زیادی را در مراسم و تمدن های آسیایی دارد. از برنج هنوز در بعضی مواقع در برخی از مناطق روستایی آسیا برای پرداختن بدهی­ها و دستمزدها استفاده می­ شود(33).

2- 2 تاریخچه كشت برنج

برنج از قدیمی ترین گیاهان زراعی می باشد ولی قدمت آن به طور دقیق مشخص نمی باشد. بررسی ها و مطالعات انجام شده نشان می دهد كه پنج هزار سال پیش از میلاد در مناطقی از چین كشت می شده است، دانشمندان منشأ آن را جنوب آسیا، هندوستان و چین می دانند. این گیاه ابتدا به صورت دیم كشت می­شده است ولی با پیشرفت در امر كشاورزی، زراعت برنج به صورت فعلی درآمده است(خدابنده، 1369).

برنج زراعی گیاهی است از جنس Oriza و گونه Sativa كه نزدیكی با گونه وحشی O.fatua كه منشأ آن احتمالاً آسیای جنوب غربی می باشد وجود دارد.

تاریخچه كشت برنج در ایران به حدود 655 سال پیش از میلاد و به زبان هخامنشیان می رسد و در دوره اشكانیان و ساسانیان نز در نقاط مختلف از جمله گیلان، مازندران، خراسان، شوش و بابل كشت
می­شده است، نواحی عمده كشت برنج در ایران استانهای گیلان، مازندران و بخشهای از خوزستان، اصفهان و فارس می باشد.

 2- 3 مشخصات گیاه شناسی برنج

برنج گیاهی است از رده تك لپه ایها و تیره گندمیان[1] و زیر تیره Orizoidae می باشد كه دارای گونه های متعدی می باشد كه گونه زراعی آن Sativa می باشد برنج زراعی[2] دیپلوئید بوده و دارای 2n=24 كروموزوم می­باشد.

 2- 4 ریشه[3]

ریشه برنج از نوع سیستم ریشه ای افشان می باشد كه بطور متوسط در عمق 25-20 سانتیمتری خاك گسترش می­یابد. سازگاری ریشه برنج در زمین­هایی كه اكسیژن آن درجات طبیعی كم می باشد زیرا ریشه این گیاه به اكسیژن هوا نیاز چندانی نداشته بلكه از اكسیژن محلول در آب استفاده می نماید. ریشه برنج تا زمان تشكیل پانیکول برنج حداكثر رشد را می­نماید و سپس رشد آن كم می­ شود.

 2- 5 ساقه[4]

ساقه برنج به صورت استوانه­ای و توخالی می باشد كه گل در انتهای ساقه بوجود می آید كه در هر گل
سه گلچه وجود دارد كه فقط یكی از آنها رشد نموده بارور می­گردد و دو عدد دیگر عقیم بوده و به سختی قابل رویت می باشند و هر گل توسط دوگلوم تحلیل رفته و دوگلومل در برگرفته می شود كه در هر گلچه، 6 عدد پرچم و یک مادگی با كلاله دو قسمتی و پری شكل دیده می شود.

تخمدان در برنج یک برچه ای با یک تخمك می باشد و میوه آن گونه[5] می باشد. به مجموع
پوشینه و بذر اصطلاحاً شلتوك[6] می گویند. برنج گیاهی است خودبارور كه تعداد كمی دگرگشتی دارد (حدود 3-1 درصد)(خدابنده، 1382).

 2- 6 مراحل رشد و نمو برنج

         2- 6- 1- مرحله رشد برنج از سه مرحله اصلی تشكیل یافته است:

1. مرحله رویشی[7] : كه از جوانه زدن بذر تا پیدایش و ظهور اولیه پانیكول ادامه می یابد.
2. مرحله زایشی[8] : كه از مرحله ظهور اولیه پانیكول تا گلدهی را در بر می گیرد.
3. مرحله رسیدن[9] : كه از گل دهی شروع و تا رسیدن كامل دانه (بذر) خاتمه می یابد.

طول هر یک از مراحل رشد برنج به صورت گسترده ای توسط واریته كنترل می شود. برای مثال ارقام زود رس، مرحله رویشی را سریع تر طی می كنند. همچنین سرعت رشد و نمو برنج به درجه حرارت هوا و آب، طول روز و شرایط محیطی بستگی دارد (یوشیدا، 1981).

 تا 75 درصد از كالری مصرف شده توسط بیش از 3 میلیارد آسیائی است. قرن ها است كه در بسیاری از كشورهای آسیائی این غله، بخش

اساسی رژیم غذایی افراد را تشكیل می دهد و كماكان در سه كشور از چهار كشور پرجمعیت جهان ی
عنی چین، هند و اندونزی، برنج غذای اصلی محسوب می گردد. برآورد شده كه تا سال 2025، تعداد
6/4 میلیارد نفر، برای گذران زندگی خود به نحوی به این محصول وابستگی خواهند داشت. همزمان با
افزایش رشد جمعیت، میزان تقاضا برای برنج نیز افزایش می یابد، به طوری كه پیش بینی شده است
كه به منظور تامین تقاضا در سال 2025، سطح 50% تا 60% افزایش در تولید این محصول ضروری به نظر می رسد. در پاسخ به این نیاز روزافزون، به طور طبیعی مشكلاتی از قبیل كمبود آب، زمین،
كارگر و كودهای شیمیایی وجود خواهد داشت. تنها گندم و ذرت از نظر میزان تولید با برنج، قابل رقابت هستند. (آمار وزارت جهاد کشاورزی، 1374)

از لحاظ ایجاد اشتغال نیز برنج را می توان یكی از مهمترین منبع اشتغال و درآمد خصوصاً برای اقشار روستایی دانست. اكثر تولید كنندگان و مصرف كنندگان برنج توده فقیر دنیا را تشكیل می دهند. این
گیاه در روی مزارع 250 میلیون بهره بردار آسیایی كه اكثراً دارای اراضی كمتر از یک هكتار هستند، كشت می­ شود (33).

برنج نقش مهمی را در تمدن و فرهنگ بشر بازی می كند، كشت برنج یكی از پایه های اجتماعی بوده و سهم زیادی را در مراسم و تمدن های آسیایی دارد. از برنج هنوز در بعضی مواقع در برخی از مناطق روستایی آسیا برای پرداختن بدهی­ها و دستمزدها استفاده می­ شود(33).

2- 2 تاریخچه كشت برنج

برنج از قدیمی ترین گیاهان زراعی می باشد ولی قدمت آن به طور دقیق مشخص نمی باشد. بررسی ها و مطالعات انجام شده نشان می دهد كه پنج هزار سال پیش از میلاد در مناطقی از چین كشت می شده است، دانشمندان منشأ آن را جنوب آسیا، هندوستان و چین می دانند. این گیاه ابتدا به صورت دیم كشت می­شده است ولی با پیشرفت در امر كشاورزی، زراعت برنج به صورت فعلی درآمده است(خدابنده، 1369).

برنج زراعی گیاهی است از جنس Oriza و گونه Sativa كه نزدیكی با گونه وحشی O.fatua كه منشأ آن احتمالاً آسیای جنوب غربی می باشد وجود دارد.

تاریخچه كشت برنج در ایران به حدود 655 سال پیش از میلاد و به زبان هخامنشیان می رسد و در دوره اشكانیان و ساسانیان نز در نقاط مختلف از جمله گیلان، مازندران، خراسان، شوش و بابل كشت
می­شده است، نواحی عمده كشت برنج در ایران استانهای گیلان، مازندران و بخشهای از خوزستان، اصفهان و فارس می باشد.

 2- 3 مشخصات گیاه شناسی برنج

برنج گیاهی است از رده تك لپه ایها و تیره گندمیان[1] و زیر تیره Orizoidae می باشد كه دارای گونه های متعدی می باشد كه گونه زراعی آن Sativa می باشد برنج زراعی[2] دیپلوئید بوده و دارای 2n=24 كروموزوم می­باشد.

 2- 4 ریشه[3]

ریشه برنج از نوع سیستم ریشه ای افشان می باشد كه بطور متوسط در عمق 25-20 سانتیمتری خاك گسترش می­یابد. سازگاری ریشه برنج در زمین­هایی كه اكسیژن آن درجات طبیعی كم می باشد زیرا ریشه این گیاه به اكسیژن هوا نیاز چندانی نداشته بلكه از اكسیژن محلول در آب استفاده می نماید. ریشه برنج تا زمان تشكیل پانیکول برنج حداكثر رشد را می­نماید و سپس رشد آن كم می­ شود.

 2- 5 ساقه[4]

ساقه برنج به صورت استوانه­ای و توخالی می باشد كه گل در انتهای ساقه بوجود می آید كه در هر گل
سه گلچه وجود دارد كه فقط یكی از آنها رشد نموده بارور می­گردد و دو عدد دیگر عقیم بوده و به سختی قابل رویت می باشند و هر گل توسط دوگلوم تحلیل رفته و دوگلومل در برگرفته می شود كه در هر گلچه، 6 عدد پرچم و یک مادگی با كلاله دو قسمتی و پری شكل دیده می شود.

تخمدان در برنج یک برچه ای با یک تخمك می باشد و میوه آن گونه[5] می باشد. به مجموع
پوشینه و بذر اصطلاحاً شلتوك[6] می گویند. برنج گیاهی است خودبارور كه تعداد كمی دگرگشتی دارد (حدود 3-1 درصد)(خدابنده، 1382).

 2- 6 مراحل رشد و نمو برنج

         2- 6- 1- مرحله رشد برنج از سه مرحله اصلی تشكیل یافته است:

1. مرحله رویشی[7] : كه از جوانه زدن بذر تا پیدایش و ظهور اولیه پانیكول ادامه می یابد.
2. مرحله زایشی[8] : كه از مرحله ظهور اولیه پانیكول تا گلدهی را در بر می گیرد.
3. مرحله رسیدن[9] : كه از گل دهی شروع و تا رسیدن كامل دانه (بذر) خاتمه می یابد.

طول هر یک از مراحل رشد برنج به صورت گسترده ای توسط واریته كنترل می شود. برای مثال ارقام زود رس، مرحله رویشی را سریع تر طی می كنند. همچنین سرعت رشد و نمو برنج به درجه حرارت هوا و آب، طول روز و شرایط محیطی بستگی دارد (یوشیدا، 1981).